Określenie to, wprowadzone w 1825 r. przez archeologa Caumonta, oznacza styl w architekturze i w dekoracji, jaki ukształtował się ok. X w. pod wpływem miejscowych tradycji sztuki rzymskiej, elementów sztuki bizantyskiej, barbarzyńskiej oraz muzułmańskiej. Jego szczególną cechą jest to, że nie wywodzi się bezpośrednio z architektury. Między II a VI w. architektura w Europie Zacodniej nie była zdolna stworzyć stylu. We wczesnym średniowieczu inwencja artystyczna znalazła wyraz w innych dziedzinach sztuki: miniatorstwie, tkactwie i złotnictwie korzystając ze wzorów orientalnych. W stylu romańskim dają się wyodrębnić dwie podstawowe formuły: jedna, wywodząca się z zachowanych na południe od Loary zabytków rzymskich, oraz druga, dla której źródłem inspiracji było Bizancjum i sztuka ludów barbarzyńskich. Wielkim jej ośrodkiem było opactwo Cluny, prawdziwa ówczesna stolica chrześcijańskiego świata, skąd mnisi docierali nawet do Ziemi Świętej. Wzory orientalne oddziaływały głównie za pośrednictwem niewielkich przedmiotów przywożonych ze Wschodu przez duchownych. Były to wyroby z kości słoniowej, emalie, złote plakietki, a zwłaszcza rękopisy iluminowane. Właśnie z ich stylu wywodzi się linearny charakter sztuki romańskiej. Monumentalna rzeźba, zdobiąca zabytki z ok. 1050-1150 r., okresu rozkwitu stylu romańskiego, zachowała ten linearny charakter: nie odtwarza natury, lecz korzysta z doświadczeń i wzorów graficznych. Postać świętego odziana w strój antyczny, siedząca, krocząca, czy błogosławiąca, jest wyobrażona zawsze w ten sam sposób. Z jej ruchu wynika zawsze podobny układ szaty, z równoległymi drobnymi fałdami na ramionach i załamanymi na dole tuniki. O szczególnym uroku fresków z Saint Savin-sur-Gartempe, rzeźbionych posągów proroków z portalu w Souillac, haftów na tkaninie z Bayeux, stanowi subtelność wykonania, umiłowanie żmudnego trudu określania formy. Pochodzenie poszczególnych elementów stylowych dzieł romańskich jest niezwykle złożone. Nie kończące się sploty muzułmańskiej arabeski sąsiadują swobodnie z linearnymi wzorami, tak żywo przypominającymi pewne rysunki chińskie, że nie ulega wątpliwości inspiracja tkaninami azjatyckimi. Na archiwoltach uskokowego romańskiego portalu prostota jednych elementów kontrastuje z ornamentalnym bogactwem innych: klasycznymi motywami ząbków, zygzaków, rozet, palmet. W przeciwieństwie jednak do antyku, podporządkowującego detal całości, styl romański polegał na maksymalnej oryginalności każdego szczegółu. Trudno znaleźć w portalu ciągi ornamentów o jednakowym wzorze lub podpory zdobione tym samym motywem. Mimo to romańska dekoracja nigdy nie stwarza wyraźnie dysharmonii. We wszystkich swych przejawach styl romański naznaczony jest szczególna cechą: zamiłowaniem do chimeryczności, widocznej zarówno w miniaturach iryjskich, jak i dziełach o inspiracji hellenistycznej. Romański bestariusz wypełniają wyobrażenia przeciwstawnych sobie tworów: zwierząt z ludzka twarzą, przerażających monstrów, węży z głową byka, ptaków z ludzkim popiersiem. Wydają się one gardzić tym rodzajem prawdopodobieństwa, jaki stworzyli Grecy w swych faunach i centaurach. Sztuka romańska daje wiarę tworom opisywanym przez uczonych teologów o niepodważalnym autorytecie. Stara się ukształtować hipotetyczny wygląd tych stworów całą mocą wyobraźni, określając ich formę poprzez stylizację. Przykładem tego mogą być romańskie tkaniny zdobione motywem antytetycznie zwróconych zwierząt: ptaków, lampartów i słoni.