termin pochodzący z estetyki marksistowskiej, m.in. pism György`a Lukácsa, początkowo odnoszony do twórczości literackiej i malarskiej z okresu poprzedzającego rewolucje październikową, a obnażającej represyjny charakter społeczeństwa burżuazyjnego. Także kierunek w sztuce niemieckiej z lat 20. oraz prąd w filozofii amerykańskiej zrodzony w tej samej dekadzie, reprezentowany m.in. przez George`a Santayanę. Po II wojnie światowej pod sztandarami reaalizmu krytycznego zaczęli występować artyści na Zachodzie, m.in. w Niemczech Zachodnich (Hans-Jürgen Diehl, Wolfgang Petrick, Peter Sorge, Bettina von Arnim, uprawiający głównie satyryczny fotomontaż) i w Szwecji (Peter Dahl).