WIEDZA DLA RYNKU

Zgodnie z ustaleniami poczynionymi pomiędzy zarządami SAiMP oraz Związku Polskich Artystów Plastyków w 2016 roku, wszystkie galerie i domy aukcyjne handlujące dziełami sztuki są zobowiązane od 1 stycznia 2017 roku do naliczania opłat z tytułu praw autorskich, czyli tzw. droit de suite. Warunki rozliczania roszczeń wstecznych są obecnie negocjowane pomiędzy ww. podmiotami i spodziewane jest podpisanie porozumienia do końca tego roku. Obejmie ono wszystkie firmy, które zgłosiły się do zarządu SAiMP i są stroną w sporze.

Wartość dzieła sztuki wzrasta z czasem. Ceny prac najbardziej cenionych i pożądanych autorów potrafią osiągać zawrotne sumy. Droit de suite jest prawem autora do wymiernego udziału w zyskach z jego komercyjnego sukcesu na rynku sztuki.
 

Pierwszy raz prawo droit de sute zostało wprowadzone we Francji w 1920 roku. Wtedy właśnie zwrócono uwagę na to, że jeden z kolekcjonerów uzyskał znaczną kwotę pieniędzy ze sprzedaży obrazu Jean-Françoisa Milleta "L’Angélus", podczas gdy rodzina artysty żyła w skrajnym ubóstwie. Stosowanie droit de suite miało wspomóc artystów i zapewnić im udział w zyskach ze wzrostu wartości ich prac.

Historia droit de suite w Polsce sięga ustawy z 1926 roku, do której wynagrodzenie to zostało wprowadzone podczas nowelizacji w 1935 roku. Kolejna ustawa z 1952 roku nie określała prawa do tego rodzaju wynagrodzenia.

Obecnie w polskim prawie wynagrodzenie związane z droit de suite reguluje Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Treść ustawy w brzmieniu od dnia 16 maja 2016 roku uwzględnia wcześniejsze zmiany wdrażające odpowiednie dyrektywy Wspólnot Europejskich. (  tekst ustawy)

Według polskiego prawa wynagrodzenie droit de suite przysługuje twórcy i jego spadkobiercom w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego czy fotograficznego. Za oryginalne egzemplarze utworu są uznawane egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę, a także kopie, które zostały wykonane osobiście przez twórcę lub pod jego nadzorem w ograniczonej liczbie, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone.

Odsprzedażą jest każda kolejna sprzedaż dzieła, która następuje po sprzedaży pracy przez jej autora. Natomiast mianem zawodowej odprzedaży prawo określa sprzedaże w ramach prowadzonej działalności, przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki, takie jak domy aukcyjne czy galerie.

Na podstawie ustawy w Polsce obowiązują następujące stawki wynagrodzenia droit de suite:
1) 5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale do równowartości 50.000 euro, oraz
2) 3% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 50.000,01 euro do równowartości 200.000 euro, oraz
3) 1% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 200.000,01 euro do równowartości 350.000 euro, oraz
4) 0,5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 350.000,01 euro do równowartości 500.000 euro, oraz
5) 0,25% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale przekraczającym równowartość 500.000 euro.

Ustawa stanowi, ze wysokość wynagrodzenia nie może przekroczyć równowartości 12.500 euro.

Wypłata wynagrodzenia należy do obowiązków sprzedawcy dzieła. Cenę sprzedaży, od której jest obliczane wynagrodzenie, stanowi cena po odliczeniu podatku od towarów i usług należnego z tytułu dokonanej odsprzedaży. Wynagrodzenie droit de suite jest naliczane przy odsprzedaży dzieł, których cena sprzedaży była wyższa niż równowartość 100 euro.

W ustawie przyjęto, że twórca oraz jego spadkobiercy mogą ubiegać się o określenie należnego wynagrodzenia z tytułu droit de suite przez okres 3 lat od dnia odsprzedaży.  

Prawo do wynagrodzenia droit de suite przysługuje również twórcy i jego spadkobiercom rękopisów utworów literackich i muzycznych. Wynagrodzenie stanowi wtedy wysokość 5% ceny dokonanych zawodowo odsprzedaży.
Droit de suite, jako prawo autorskie o charakterze majątkowym, wygasa 70 lat po śmierci twórcy. Korzystanie z tego prawa przez twórców lub spadkobierców (uprawnionych) jest niezbywalne, co oznacza, że nie można się go zrzec, zbyć czy przenieść na inną osobę.

Prawo droit de suite jest uznawane na podstawie międzynarodowego prawa autorskiego. Dyrektywa Unii Europejskiej z 2001 roku zobowiązuje wszystkie kraje UE do jego realizacji. Prawo wprowadzono w ponad 70 krajach na całym świecie. Droit de suite jest prawem polegającym na wzajemności, czyli wynagrodzenie może otrzymać autor, w którego kraju działa prawo droit de suite, a równocześnie działa w kraju, w którym praca została sprzedana. Dlatego artyści nie mają podstaw do ubiegania się o wynagrodzenie droit de suite z tak znaczących rynków obrotu sztuką jak Stany Zjednoczone czy Chiny. W niektórych krajach europejskich, takich jak Dania, Francja, Niemcy, Finlandia, powołano specjalne instytucje centralne odpowiedzialne za pobieranie, zarządzanie i podział wynagrodzeń między artystów.