VIA NEGATIVA. ROZPOZNAWANIE ANDRZEJA RÓŻYCKIEGO

Wystawa jest próbą zmierzenia się z postawą i praktyką twórczą Andrzeja Różyckiego, artysty, fotografa, teoretyka sztuki i twórcy koncepcji Fotozofii. W ramach swoich działań podejmował on kwestie natury ontologicznej, epistemologicznej i metafizycznej za pomocą środków fotografii, co określał właśnie jako fotozofię, a samego siebie przedstawiał jako fotozofa. W prezentowanej wystawie wydobyty będzie aspekt refleksji nad materią prymarną (kamień i drzewo), jako uosobienia dwóch podstawowych binarności świata materialnego, między którymi rozwija się życie, egzystencja człowieka, twórczość, medium. Świat nieorganiczny, stały, niezmienny, uosobiony kamieniami, wchodzi w relację ze światem organicznym, zmiennym, wypełnionym życiem, przemianą materii, cyklu życia i śmierci, relacji makro i mikrokosmosu, uosobionym w figurze drzewa. Koncentrując się na tych dwóch toposach twórczości Różyckiego, wydobyty zostanie parametr protoreligijny, antropologiczny, czy wręcz antropoceniczny, obecny w jego twórczości. Twórcy wystawy, artysta wizualny Igor Omulecki i teoretyk sztuki Karol Jóźwiak, zdecydowali się na reinterpretację tej twórczości, przesuwając niekiedy konteksty i znaczenia prac nadawane przez autora, dążąc do rozpoznania ich sensów na innym poziomie. Bliska tej strategii jest koncepcja drogi negatywnej (łac. via negativa), do której nawiązywały niektóre średniowieczne nurty teologii w próbie określenia istoty Boga. Bóg jest nieosiągalny zmysłami i rozumem przez człowieka, zatem droga do niego może być wyłącznie przez negację, à rebours, przez odwrócenie. Różycki to odwrócenie dostrzegał w samej materii fotografii klasycznej, w negatywie. Jego wystawę “Niech będzie pochwalony negatyw!” (2017) można w tym kontekście traktować jako gest programowy tego rodzaju poszukiwań fotozoficznych. Z drugiej strony w twórczości Różyckiego element sakralny często był wyrażany wprost, nawiązania do symboliki Chrześcijaństwa, do teologii wcielenia, do relikwii i znaku stanowiły kluczowy topos. Ta wystawa stanowić ma drogę negatywną wobec tej strategii: skupienie się na rzeczywistości materialnej, naturze, percepcji, pozostawiając kwestie metafizyki i teologii w tle. Jednocześnie, wydobyć ona ma aspekt materialny samej fotografii, którą śmiało przetwarzał fotozof – na wystawie zaprezentowane będą m.in. oryginalne prace z epoki, powstałe w ciemniowej pracy artysty z negatywami. Wreszcie, otwarcie powołując się na drogę negatywną, twórcy tej wystawy jasno akcentują kwestię własnych, subiektywnych interpretacji i rozpoznania postawy Andrzeja Różyckiego.

Andrzej Różycki - artysta, filmowiec, kolekcjoner, teoretyk i kurator sztuki, fotozof. Urodzony w 1942 w Baranowiczach, zmarł 12.12.2021 w Łodzi, gdzie mieszkał od kilkudziesięciu lat. Jedna z kluczowych postaci sztuki w Polsce ostatnich sześciu dekad. Członek grupy Zero-61, współzałożyciel Warsztatu Formy Filmowej, autor kilkudziesięciu filmów etnograficznych, twórca i propagator koncepcji fotozofii. Swoją twórczość artystyczną koncentrował wokół medium fotografii, dostrzegając w nim niewyczerpany potencjał refleksyjny, meta-artystyczny, estetyczny. Od pierwszym działań w grupie Zero-61 dążył do naginania i przekraczania parametrów fotografii, traktując ją również jako narzędzie badania kultury wizualnej. Równolegle do działań medialnych i konceptualnych namiętnie poszukiwał sacrum. Stąd jego zainteresowanie ludowością i religijnością wsi, objawiające się w jego kolekcji sztuki naiwnej, a także w twórczości określanej przez niego od lat 90. jako fotografia sakralna, a później Fotozofia. Te zainteresowania prowadziły go ku eksplorowaniu pamięci, relacji z przodkami i przeszłością, jak w cyklu Fotografia nostalgiczna, lub wprost do tajemnicy śmierci, jak w Fotoandrzejozofii, w której konstruował dialog ze zmarłą przyjaciółką Zofią Rydet. Twierdził, że „tworzenie jest aktem sakralnym”, i w istocie dążył do realizacji tej idei. W czerwcu 2021 zaprezentował wystawę, która ukazała wielowątkowy charakter jego działań „Przejęcia. Między zbieractwem a fotozofią”, prezentująca jego monumentalną kolekcję, twórczość filmową, refleksję teoretyczną i działalność artystyczną. Andrzej Różycki kroczył własnymi drogami, nie zważając na dominujące trendy artystyczne. Świadomie sięgał po medium fotografii, po kwestie tożsamości polskiej i religijności, które pozostawały poza głównymi zainteresowaniami świata sztuki. Pełen entuzjazmu i energii, w planach miał kolejne prace, wystawy i działania na pograniczu sztuki, nauki i literatury. Pozostawił bogaty i różnorodny dorobek, którego doniosłość i waga będą jeszcze długo ujawniane.

Zespół kuratorsko-artystyczny
Karol Jóźwiak – historyk sztuki i kulturoznawca, naukowiec związany z Uniwersytetem Łódzkim, gdzie inicjuje powołanie Centrum Badań Fotozoficznych oraz przejęcie przez uczelnię w formie depozytu dorobku Andrzeja Różyckiego, które w formie Archiwum Fotozoficznego ma na celu rozwijanie tropu myśli fotozoficznej. Współautor książki (wraz z Tomaszem Ferencem i Andrzejem Różyckim) Ślady pamięci. Historie Zofii Rydet (Łódź 2020), oraz wielu artykułów i tekstów naukowych.

Igor Omulecki – (ur. 1973 w Łodzi) artysta wizualny, fotograf i pedagog. Stypendysta Ministra Kultury i Miasta Stołecznego Warszawy, laureat wielu nagród i wyróżnień, m.in. IPA Award, PMH, ExhibitA, Photo lucida Critical Mass, Cannes Lions, Europe’s Premier Creative Award. W twórczość skupia się w ostatnich latach przede wszystkim na percepcji wizualnej i formach reprezentacji wizualnej. Dorobek Omuleckiego uwzględnia także setki publikacji prasowych i wiele wystaw. Jego prace wystawiane były w wielu prestiżowych miejscach, m.in. w Barbican w Londynie, Centrum Sztuki Współczesnej w Tel Awiwie, Matadero w Madrycie, Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Fotografia u góry: Andrzej Różycki/ Igor Omulecki, Kamień / ARIO#1 1968/2023. © Archiwum Fotozoficzne im. Andrzeja Różyckiego, © Igor Omulecki

Igor Omulecki, ARIO#2, 2023 © Igor Omulecki