Wystawa „TRANSFORMACJE. Nowoczesność w III RP” jest ostatnią z cyklu „4 x nowoczesność”, realizowanego w Muzeum Narodowym w Krakowie od 2021 roku. W jego ramach pokazujemy różnorodne interpretacje nowoczesności w polskiej sztuce, architekturze i dizajnie od przełomu XIX i XX wieku po współczesność. Czwarta wystawa prezentuje fenomen rewizji idei nowoczesności i jej tytułowej transformacji po 1989 roku. Konsekwencją stała się wielość postaw twórczych i reinterpretacji nowoczesności, które nie tworzyły jednolitego i spójnego obrazu, ale przyniosły dynamiczny i zróżnicowany wielogłos, charakteryzujący życie kulturalne w III RP.
W pierwszym okresie po 1989 roku punktem odniesienia dla procesu transformacji był postmodernizm, negujący doktryny, łamiący konwencje i manifestujący się niepohamowaną różnorodnością formy, emblematyczny dla odzyskanej wolności początku lat 90. Wiele z podstawowych założeń nowoczesności poddano kontestacji, podważając ideę nieograniczonego postępu, geometrycznej i minimalistycznej estetyki czy wartość myślenia utopijnego. W zamian szukano inspiracji w tym co nie mieszczące się w nowoczesnym kanonie, marginalne, ale także w reinterpretacji wzorów historycznych i kultury popularnej. Dekadę później scenę artystyczną zdominował odczytany na nowo modernizm, charakteryzujący się funkcjonalizmem i racjonalizmem, optymalizacją i ekonomizacją. Postawa ta pozostaje najbardziej wyrazista w polskiej architekturze i designie do dziś. Pozwala wpisać się polskim twórcom w międzynarodowe procesy modernizacyjne, związane z nowoczesnymi technologiami i materiałami, służące potrzebom współczesnych odbiorców. W twórczości artystycznej odkryto na nowo tradycję awangardową, zwracając się m.in. w stronę abstrakcji i surrealizmu, ale i działań w wymiarze społecznym, zgodnie z awangardową ideą społecznej roli sztuki.
Po roku 2000 projekt modernistyczny nadal jest rewidowany i poddawany refleksji. Choć jest wynikiem pozytywnie ocenianego awansu cywilizacyjnego kraju, ujawnił również związane z nim szanse i zagrożenia. Za sprawą cyfryzacji i automatyzacji technologii projektantom łatwiej wsłuchiwać się i odpowiadać na indywidualne potrzeby, lepiej dostrzegać konkretnych odbiorców, również z ich szczególnymi cechami do tej pory pomijanymi. Innym fenomenem wynikającym z globalizacji jest szukanie odrębności i tożsamości poprzez odwoływanie się do historii, do lokalnych tradycji, ale również docenienie wspólnotowości. Dialog z naturą to kolejna, coraz ważniejsza kwestia. Budynki, przestrzeń publiczna, przedmioty codziennego użytku, usługi odpowiadają na potrzeby nie tylko bezpośrednich odbiorców, ale również wynikają z kontekstu społecznego czy ekologicznego. Obiekty sztuki są komentarzem i refleksją wobec historii modernizmu, w tym jej alternatywnych wersji, a także problemów jakie niesie współczesność. Sztuka, dizajn i architektura wchodzą zarówno w dialog, ale i pokazują odmienne perspektywy na kwestie takie jak rozwój technologiczny, kształtowania przestrzeni prywatnej i publicznej, emancypacja, relacje człowiek-natura. Ten wielogłos jest bogactwem współczesności, który na wystawie chcemy zaprezentować.
Na ekspozycji znajdą się prace najważniejszych polskich artystek i artystów, projektantów i projektantek działających po 1989 roku, z których większość zostanie zaprezentowana po raz pierwszy w Muzeum Narodowym w Krakowie. Wystawa zwraca uwagę na kluczowe problemy czasów transformacji, pokazując zarówno dzieła będące emblematem czasów III RP, jak i prace mniej znane, których nie prezentowano dotąd szerzej w polskich muzeach, pochodzące ze zbiorów publicznych, prywatnych oraz wypożyczone od samych twórców.
W ramach serii „4 x nowoczesność” odbyły się dotąd wystawy: „Polskie style narodowe 1890-1918” (2021), „Nowy początek. Modernizm w II RP (2022) i „Nowoczesność reglamentowana. Modernizm w PRL” (2023). Zebrana dzięki nim wiedza i doświadczenia zostaną wykorzystane do opracowania scenariuszy stałych ekspozycji w gmachu dawnego hotelu „Cracovia”, który po adaptacji przez Biuro Projektów Lewicki Łatak, stanie się nowym oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie poświęconym polskiej architekturze i dizajnowi XX i XXI wieku.
zespół kuratorski: prof. dr hab. Czesława Frejlich, Alicja Kilijańska, Joanna Regina Kowalska, Agata Małodobry, prof. dr hab. Andrzej Szczerski, dr Katarzyna Uchowicz
koordynacja: Katarzyna Pawłowska
projekt aranżacji: Magdalena Bujak