Ilustracje Daniela Mroza do „Przekroju” to niesamowita galeria winiet, rączek, spisów treści i surrealistycznych tytulików Zagadek kryminalnych. A zarazem wzruszająca, zabawna, mądra opowieść o niezwykłym człowieku, będącym od lat jedną z legend Krakowa.
Prace Mroza – małe arcydzieła grafiki i liternictwa – tworzyły natychmiast rozpoznawalną szatę graficzną kultowego tygodnika. Źródłem jego rysunkowego uniwersum, zbudowanego wyłącznie z kreseczek, była fascynacja rycinami z dziewiętnastowiecznych magazynów ilustrowanych i encyklopedii.
„Rysunki Mroza, w znakomitej większości winiety zamieszczanych tekstów, szybko opanowały całą objętość pisma, stanowiąc o jego niepowtarzalnym stylu. – pisał Przemysław Trzeciak w „Nowych Książkach” – Na papierze marnej jakości, na starych wysłużonych maszynach drukarskich, kolorowe zdjęcia często stawały się brudną, słabo czytelna plamą, natomiast rysunki nigdy nie traciły na niczym. Mróz wypełniał każde wolne miejsce, stąd maja one czasem dziwne kształty. (…)
Często łączy się sztukę Mroza z nadrealizmem, ale jest on szczególnego rodzaju. W pracach surrealistów dominowała niesamowitość, groza, koszmar – u Mroza tego nie ma. Są oczywiście absurdalne hybrydy, połączenia ludzi, zwierząt, roślin i mechanizmów w istoty nigdy niewidziane, ale one nie straszą, są raczej zabawne.”
Kuratorem wystawy jest Janusz Górski, projektant książek i wydawca, kurator i projektant wystaw indywidualnych twórców polskiej szkoły grafiki, profesor na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Wszystkie rysunki na wystawie są reprodukowane z oryginalnych prac.
Kurator zestawia rysunki Mroza z gregueriami – aforyzmami Ramóna Gómeza de la Serny, hiszpańskiego pisarza i wielkiego indywidualistę, który dzisiaj byłby zapewne określony mianem gwiazdy literackiej. Greguerie uznawane są za gatunek literacki wynaleziony przez de la Sernę. Poeta zawarł w gregueriach nieoczekiwane – ironiczne i absurdalne – spostrzeżenia ujęte w krótką formę pokrewną aforyzmowi. Poeta stworzył również rozmaite definicje greguerii, najsłynniejszą z nich stanowi równanie: humor + metafora = gregueria. Po jego twórczość sięgał chętnie Marian Eile i publikował w „Przekroju”.
Zestawienie aforyzmów z ilustracjami Mroza eksponuje wizualność tekstów. Intensyfikują tym samym upragnioną przez autora stymulację wyobraźni, której najważniejszy cel to wyrażanie niewyrażalnego, odkrywanie sekretnych związków między rzeczami, roślinami, zwierzętami, ludźmi i pojęciami abstrakcyjnymi, uchylanie rąbka tajemnicy.
Daniel Mróz (1917–1993)
Urodził się 3 lutego 1917 roku w Krakowie i tu mieszkał przez całe życie. Ukończył Studium Scenografii (1951) i Wydział Grafiki (1953) krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1950 roku ożenił się z koleżanką z uczelni, Alina Nieniewską, z którą wspólnie tworzyli plakaty i niektóre kolaże. Należał do Grupy Krakowskiej II. Od 1949 roku do końca życia współpracował z tygodnikiem „Przekrój”, w tym jako etatowy grafik w latach 1953–1978. Tworzył ilustracje (ponad 60 tytułów) oraz opracowania graficzne książek (ponad 100 tytułów) autorstwa między innymi Jerzego Afanasjewa, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Jerzego Harasymowicza, Ludwika Jerzego Kerna, Stanisława Lema, Stanisława Jerzego Leca, Sławomira Mrożka, Roberta Stillera, Jana Stoberskiego, Jerzego Szaniawskiego, Juliusza Verne’a, Henryka Voglera. Zaprojektował 44 scenografie do spektakli teatralnych reżyserowanych między innymi przez Józefa Szajnę, Helmuta Kajzara, Andrzeja Witkowskiego, Ryszarda Majora. Zmarł w Krakowie 21 stycznia 1993 roku.
Ramón Gómez de la Serna (1888–1963)
Był przedstawicielem i promotorem awangardy, organizatorem życia literackiego w Madrycie oraz niezwykle płodnym pisarzem. Jego twórczość można określić jako prekursorską wobec licznych ruchów awangardowych, zbliżoną do dadaizmu i surrealizmu – specjalnie dla niej ukuto termin ramonizm. Obecnie nieco zapomniany, w latach 20. i 30. XX wieku cieszył się literacką sławą pierwszej świetności. W Europie i Ameryce Łacińskiej posiadał status równy gwiazdom muzyki pop i był znany po prostu jako RAMÓN.
W trakcie wystawy będzie można kupić książkę „Przekrój przez Mroza” autorstwa Janusza Górskiego i Łucji Mróż, Raynoch. W książce o artyście opowiadają: Łucja Mróz-Raynoch – jego córka, Mieczysław Czuma – ostatni redaktor naczelny legendarnej edycji „Przekroju” oraz Adam Macedoński – rysownik i kolega Mroza z redakcji.
Łucja Mróz-Raynoch wspomina: „Słyszałam, że się ojca bano, ponieważ był silny, wielki, a kiedy się zdenerwował, to straszliwie ryczał – człowieka dosłownie wbijało w ziemię. No cóż, miał prawie dwa metry i był kiedyś bokserem. Można się przestraszyć”. Wszystkie rysunki w książce są reprodukowane z oryginalnych prac. Książka jest wynikiem rozmów z Mieczysławem Czumą, Adamem Macedońskim i Łucją Mróz-Raynoch przeprowadzonych przez Janusza Górskiego w roku 2019 w Krakowie.