Galeria Gong mieści się na zabytkowym terenie wielkoprzemysłowym Dolne Witkowice, który notabene wpisany został na listę europejskiego dziedzictwa kulturowego. Imponujący dawny kompleks hutniczy, rewitalizowany i przebudowany w latach 2010–2015 według projektu Josefa Pleskota, jawi się dziś jako monumentalna instalacja, samoistne dzieło sztuki, pełne wyrafinowanych elementów architektonicznych i intrygujących form. Przestrzenie niegdysiejszej huty odsłaniają osobliwy świat inżynierskiej praktyki, stając się unikalnym miejscem realizacji wielu artystycznych i kulturowych inicjatyw.
W niezwykłej synergii z atmosferą Dolnych Witkowic prezentuje się wystawa polskiej abstrakcji w Galerii Gong, usytuowanej w zaadaptowanym ogromnym zbiorniku na gaz. Estetyczne i ideowe spojrzenia artystów na rozwój techniczny oraz więź łącząca sztukę i przemysł leżały bowiem u podwalin sztuki bezprzedmiotowej. Ekspozycja sięga do polskiej tradycji artystycznej od lat 20. XX w. aż do dzisiaj, a zarazem wpisuje ją w międzynarodowy kontekst.
W pierwszej części wystawy prace czołowych przedstawicieli polskiej awangardy – Henryka Stażewskiego, Władysława Strzemińskiego i Henryka Berlewiego – pokazane są w dialogu z dziełami wybitnych zachodnich artystów, jak Albert Gleizes, Hans Arp, Theo van Doesburg, Auguste Herbin, Sonia Delaunay czy Jean Gorin. Spotkanie tych prac w wystawowej przestrzeni wskazuje na wspólną płaszczyznę rozwoju sztuki abstrakcyjnej i konkretnej w Polsce i Europie Zachodniej w okresie przed II wojną światową oraz uzmysławia jej wpływ na rozwój artystyczny kolejnych dekad. Pojawia się tu wątek współpracy artystów z kręgu „Abstraction-Creation” oraz powstanie w Łodzi kolekcji sztuki nowoczesnej grupy „a.r.”,
Dalszy ciąg ekspozycji pokazuje obszary zainteresowań sztuką bezprzedmiotową po 1945 r. – również z perspektywy dialogu polskich twórców z kontekstem światowym. Obrazy Józefa Jaremy i Enrica Prampoliniego ujawniają dążenia pierwszej awangardy do odrodzenia abstrakcji po katastrofie wojennej. Koncepcje twórcze tego czasu oscylowały nierzadko pomiędzy formułą abstrakcji i figuratywności, czego wyrazem jest malarstwo przedstawiające Jerzego Nowosielskiego i Karla Malicha. Z kolei twórczość Ryszarda Winiarskiego, Jerzego Grabowskiego i Zdeňka Sýkory przynależy jednoznacznie do obszaru sztuki konkretnej, zbliża się do konceptualizmu, fascynacji logicznym porządkiem świata oraz komputerowym przetwarzaniem danych. Kajetan Sosnowski i Wojciech Fangor prezentują w swoich dziełach postawę liryczną ‒ dociekanie prawdy o rzeczywistości (w wymiarze makro- i mikrokosmosu) w ich malarstwie odwołuje się zarówno do nauk ścisłych, jak też do intuicyjnych poszukiwań.
Główne tendencje op-artu reprezentują prace Richarda Anuszkiewicza. W pewnej opozycji do nich sytuują się obrazy liniowe Andrzeja Nowackiego, w których efekty wizualne wynikają z barwnej przestrzenności reliefu. Wystawa prezentuje zresztą obszerny przekrój twórczości Nowackiego – od wczesnych geometrycznych kompozycji aż po dzieła najnowsze.
W ekspozycji obecne są również obrazy młodszego pokolenia artystów, by wspomnieć tu Marcina Jasika czy Rafała Labijaka. Osobna przestrzeń poświęcona jest twórczości kobiet ‒ autorkami prac są Tamara Berdowska, Małgorzata Jastrzębska, Aleksandra Kowalczyk czy Małgorzata Borek.
Wszystkie dzieła prezentowane w Galerii Gong pochodzą ze zbiorów Světlík Art Foundation (SAF), fundacji założonej przez czeskiego przedsiębiorcę, kolekcjonera i mecenasa sztuki Jana Světlíka. Głównym celem fundacji jest tworzenie kolekcji sztuki XX i XXI wieku z punktem ciężkości opartym na nurcie abstrakcji geometrycznej, jak również przedstawianie tropów szerokiego, wielowątkowego dialogu sztuki z obszaru Europy Środkowej i Zachodniej.
dr Darya Pyshynskaya
Artyści:
Getulio Alviani, Richard Anuszkiewicz, Hans Arp, Rudolf Bauer, Tamara Berdowska, Jan Berdyszak, Henryk Berlewi, Małgorzata Borek, Jerzy Budziszewski, Henryk Cześnik, Sonia Delaunay, Theo van Doesburg, Wojciech Fangor, Stanisław Fijałkowski, Eugeniusz Get-Stankiewicz, Stefan Gierowski, Albert Gleizes, Jerzy Grabowski, Jean Gorin, Auguste Herbin, Józef Jarema, Marcin Jasik, Małgorzata Jastrzębska, Janusz Kapusta, Jiří Kolář, Aleksandra Kowalczyk, Rafał Labijak, Karel Malich, Adam Marczyński, Aleksandra Mysiorska, Andrzej Nowacki, Jerzy Nowosielski, Patrycja Nurkan, Roman Opałka, Anna Osiecka, Janusz Orbitowski, Pablo Picasso, Enrico Prampolini, Andrzej Sapija, Kajetan Sosnowski, Henryk Stażewski, Ivana Štenclová, Władysław Strzemiński, Zdeněk Sýkora, Leon Tarasewicz, Ryszard Winiarski, Tomasz Zawadzki.
Fotografia u góry: Wojciech Fangor, Nr 33, 1963, fot. archiwum SAF
Kajetan Sosnowski, Z cyklu „Układy równowartościowe”, 1978–1985, fot. archiwum SAF
Jerzy Grabowski, Wtręty w syntezie progresu 5/6, 1982–1986, fot. archiwum SAF
Henryk Stażewski, Nr 30, 1976, fot. archiwum SAF
Andrzej Nowacki, 04.04.10, 2010, fot. Jiří Zerzoň
Adam Marczyński, Dekompozycja zstępująca 14, 1973, fot. archiwum SAF