Wystawa twórczości prof. Piotra Bożyka w Galerii CENTRUM NCK to świetna okazja, by bliżej zapoznać się z niezwykłym i dość rzadkim zjawiskiem artystycznym, jakim jest tzw. sztuka kinetyczna – sztuka, której Profesor Bożyk jest wybitnym przedstawicielem.
W ujęciu encyklopedycznym, twórcy zaliczani do nurtu sztuki kinetycznej koncentrują się, jak sama nazwa wskazuje, na zagadnieniach związanych z ruchem. „Terminem tym najczęściej określa się rzeźby, obiekty, instalacje, których integralną częścią jest ruch wywołany mechanicznie, ręcznie lub przez siły natury. Mogą być to zarówno złożone mechanizmy wyposażone w silniczki jak i lekkie, ażurowe konstrukcje, poruszane przez podmuchy wiatru. Ruchome rzeźby nazywane są mobilami” (za: „Słownik terminologiczny sztuk pięknych” PWN).
W praktyce, jak się wydaje, widzowie niekiedy stają wobec dzieł kinetycznych nieco bezradni – wahają się, czy to aby „prawdziwa sztuka”, czy może tylko „taka zabawka”, coś na pograniczu produktów przemysłowych o bliżej nieznanym przeznaczeniu i dizajnerskiego rękodzieła…
Pewne zamieszanie mogą tu zresztą wprowadzić sami artyści. W autorskim komentarzu do swojej pracy pt. „Fortepian” sam Piotr Bożyk pisze, że od dziecka fascynowało go wnętrze tego instrumentu, jego przemyślny mechanizm – drewniane młoteczki, struny itp. „Ten kinetyk to mój hołd dla fortepianu” – wyjaśnia twórca. A nam, odbiorcom, patrzącym na ową rzeźbę, być może kiełkuje w głowie pytanie: Czy w takim razie nie lepiej było wymontować ów mechanizm i wystawić go w galerii na postumencie, jak to zrobił przed ponad stu laty Marcel Duchamp z ruchomym kołem rowerowym?
Otóż nie. Tamta prowokacja, przełomowa w dziejach sztuki nowoczesnej, polegała na dekonstrukcji użytkowej funkcji masowo produkowanego przedmiotu, co wywracało ówczesne wyobrażenia o dziele artystycznym. Dziś podobny zabieg nie tylko nikim by nie wstrząsnął (choć może szkoda), ale wręcz zostałby uznany za banał. Tymczasem hołd złożony przez Piotra Bożyka fortepianowi, podobnie jak inne jego prace, niczego nie dekonstruuje – pod postacią niezwykłych ruchomych rzeźb czy maszyn-instalacji artysta niejako powołuje do życia samodzielne byty, inspirowane codziennymi zdarzeniami i emocjami, wrażeniami z przypadkowych spotkań, relacjami z innymi ludźmi, nowo poznanymi utworami literackimi czy muzycznymi albo jeszcze – jak w tym przypadku – wspomnieniami z dzieciństwa. To sztuka pełna wyrazu, niosąca obok ładunku osobistych emocji również głęboki, uniwersalny przekaz. Jest oczywiście w tych pracach także fascynacja samą materią oraz naturą ruchu, ujętymi w przemyślaną, pełną wyrazu i często zaskakującą dla widza formę. Trudno przy tym nie zauważyć, że wykonanie każdej, bez wyjątku perfekcyjne, wymaga zaangażowania rzetelnej wiedzy technicznej oraz ściśle rzemieślniczych umiejętności najwyższej próby.
I to nie wszystko! Sztuka kinetyczna uwodzi nas w podwójnym znaczeniu: nie tylko skłania do kontemplacji, do przemyśleń, zachwyca artyzmem wykonania, ale też często to bezpośrednio, fizycznie angażuje – wymaga bezpośredniego udziału, gdy sami musimy wprawić w dzieło w ruch, ożywić. W ten sposób sami wpływamy na przekaz, pogłębiamy i indywidualizujemy kontakt z twórcą.
Tych doświadczeń z pewnością nie zabraknie na wystawie twórczości Piotra Bożyka w NCK, na którą składa się około 40 rzeźb kinetycznych, 13 fotografii kinetyków (wykonanych w technice stroboskopowej przez Dominikę Starz), fotografie dokumentalne oraz impresja filmowa Dawida Kozłowskiego inspirowana kinetykami pt.: „Mechaniczne lustro”.
– Joanna Gościej-Lewińska
Prof. dr hab. Piotr Bożyk – urodzony w 1944 roku w rodzinie artystów: ojciec Eugeniusz Bożyk artysta malarz i scenograf, matka Helena Papée-Bożyk artystka malarka i witrażystka, brat Jerzy Michał Bożyk kompozytor, piosenkarz, jazzman. Studiował na Wydziale Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Dyplom magisterski z wyróżnieniem uzyskał w Pracowni profesora Andrzeja Pawłowskiego w roku 1969. Studia podyplomowe w Kansas University, USA (stypendium Fulbright’a) 1969/70. Od 1970 roku związany z ASP w Krakowie, w 2005 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 2012-2016 był prorektorem ASP ds. współpracy z zagranicą. Utworzył i prowadził Pracownię Projektowania Konceptualnego. Prowadził zajęcia i wykłady w uczelniach w Polsce, Anglii, Belgii, Finlandii, Słowenii, Ukrainie, na Węgrzech. Zajmuje się projektowaniem produktów, wystaw oraz sztuką kinetyczną. Obiekty kinetyczne były wystawiane w Polsce, Niemczech, USA, Czechach, Słowacji, na Węgrzech, znajdują się w zbiorach stałych Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie, Galerii GAP Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Bibliotece Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz licznych kolekcjach prywatnych. W 2017 roku Senat Moholy-Nagy University of Art and Design w Budapeszcie nadał mu tytuł Doktora Honoris Causa. W 2017 roku otrzymał też nagrodę Ladislav Sutnar Prize od Wydziału Architektury i Sztuki Zachodnioczeskiego Uniwersytetu w Pilsen. Jest odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Edukacji Narodowej oraz Złotym Medalem “Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Zdjęcie: Piotr Bożyk, Spotkanie 2