W stronę wieczności, czyli o zacieranym śladzie
Cykl Ryszarda Czernowa pt. Obraz w kamieniu dotyczy tematu popularnego w fotografii polskiej, jakim jest fotografowanie cmentarzy żydowskich. Trudno powiedzieć, kiedy stał się popularny, a potem jakże istotny? I to przynajmniej z kilku powodów: historycznych, tożsamościowych i etycznych. Z pewnością istotnym momentem było wydanie w 1982 roku albumu Moniki Krajewskiej Czas kamienia. W latach 80. XX wieku na wystawie pt. Cimenteria Jerzy Lewczyński pokazał m.in. zdjęcia cmentarza żydowskiego w Lesku z lat 60.
Był to czas końca PRL-u, kiedy nikt nie interesował się tym tematem, zarówno wielkimi (Łódź), jak i małymi (Kutno, Lubartów). Problematykę tę przypomniała, a właściwie wywołała, głośno dyskutowana w latach 80. wystawa i towarzyszący jej album Tomasza Tomaszewskiego i Małgorzaty Niezabitowskiej Ostatni współcześni Żydzi polscy (wyd. polskie z 1993 roku), opublikowany w kilku wersjach językowych. W tym specyficznym rodzaju fotografii, dotyczącym zapomnianej tradycji żydowskiej, mieliśmy do czynienia z wizją artystyczną o poetycko-dokumentalnym przesłaniu, zawartym w zdjęciach Andrzeja Lecha, Bogdana Konopki czy praktycznie nieznanych prac Krzysztofa Miszułowicza z cmentarza żydowskiego z Warszawy.
Czym są obecnie cmentarze żydowskie, jaki jest ich status? Jest to z reguły zdewastowane przez hitlerowców dziedzictwo, a i w Polsce Ludowej niekiedy niszczone.
Co zrobić obecnie z tym dziedzictwem poza dokumentacją i ochroną? To niełatwe pytanie skierowane jest do władz samorządowych, jak też państwowych, gdyż brakuje ciągle systemowych rozwiązań. Oczywiście trzeba je także kierować do poszczególnych gmin żydowskich i instytucji kulturalnych i muzealnych. Zawsze, poza systemem prawnym, istnieją również osobiste nie tyle rozliczenia, co wyznania dotyczące określonego bagażu historii. Spójrzmy na jedno z nich, jakim jest cykl Ryszarda Czernowa dotyczący kirkutu z Katowic. […] -fragment tekstu Krzysztofa Jureckiego do katalogu z wystawy
(materiały prasowe)