Kolekcjonerstwo monarsze jest specyficzną odmianą zbieractwa. To właśnie królewskie kolekcje często wyznaczały trendy zbierackie danej epoki. Wyjątkowe były motywy kolekcjonerstwa monarszego. Jednym z nich było umiłowanie sztuki, które realizowało się w ramach szeroko rozumianego mecenatu artystycznego, w tym rozpościerania patronatu nad artystami. Należy pamiętać, że w przypadku monarchów umiłowanie sztuki niekoniecznie związane było ze znawstwem w tej dziedzinie. Zatrudniali oni agentów, którzy wybierali obiekty do kolekcji bądź doradzali zakup konkretnych dzieł, oraz kustoszy zbiorów. Drugim, istotniejszym motywem kolekcjonerstwa monarszego było jednak budowanie prestiżu – osobistego prestiżu władcy, a w szerszym kontekście – dynastii, a nawet państwa. Tak więc kolekcjonerstwo monarsze miało znaczenie symboliczne jako atrybut władzy zwierzchniej, manifestacja bogactwa i pozycji.
Obecnie pozostałości kolekcji królów polskich są przechowywane w krajowych muzeach-rezydencjach bądź muzeach o innym charakterze. Można również znaleźć polonika o proweniencji królewskiej w zagranicznych zbiorach muzealnych i, co ważne, pojawiają się one także na rynku sztuki. Stale dąży się do odtwarzania kolekcji królów polskich. Zjawiska te generują potrzebę ciągłych badań proweniencyjnych oraz stawiają przed badaczami i muzealnikami wyzwania natury wystawienniczej zarówno w zakresie stałych ekspozycji, jak i wystaw czasowych, odzwierciedlających obecny stan badań w tym zakresie.
K
Pokaz kilku dzieł sztuki europejskiej powstałych w XVII wieku, których tematyka oscyluje wokół zagadnień ówczesnych kolekcji i kolekcjonerstwa.
Siedemnasty wiek to okres, kiedy wszystko co rzadkie i osobliwe budziło zainteresowanie, to wówczas tworzono zbiory dzieł sztuki określane jako kunstkamery i gabinety osobliwości zwane wunderkamerami. W ówczesnych kolekcjach gromadzono naturalia, obiekty sztuki, aparaty naukowe oraz przedmioty egzotyczne. Zbiory te miały odzwierciedlać ówczesny stan wiedzy, były swoistym pomniejszeniem wszechświata, mikrokosmosem.
Ówczesne pasje kolekcjonerskie i naukowe inspirowały zjawiska w sztuce. Wykształcił się nowy gatunek martwej natury – obrazy ukazujące z bliskiej perspektywy kolekcje dzieł sztuki i osobliwości, zwane obrazami gabinetów lub kunstkamerami. Innym gatunkiem malarskim, który wówczas się rozwinął to martwe natury z osobliwościami naukowymi i naturalnymi oraz takie złożone tylko z egzotycznych muszli.
Nowożytne kolekcje dzieł sztuki, gabinety osobliwości oraz biblioteki tworzone na dworach królewskich i książęcych, w domach mieszczan, humanistów, badaczy i artystów były istotnym elementem ówczesnego pejzażu kulturowego. W tym kontekście nie dziwi fakt, iż stały się one tematem dzieł malarskich.
Eksponowane dzieła pochodzą z kolekcji: Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Sztuki im. Bohdana i Warwary Chanenko w Kijowie
Pokaz towarzyszy konferencja naukowej pt. „Kolekcje królów polskich” zorganizowanej w ramach obchodów Jubileuszu 50-lecia odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie w dn. 11-12 grudnia 2023 r.