Zegary to bez wątpienia jedne z najbardziej fascynujących mechanizmów, dzięki nim bowiem zbliżamy się do tajemnicy upływającego czasu. Rąbka tej tajemnicy – z pomocą czasomierzy z minionych epok – uchyli Muzeum w Gliwicach na najnowszej wystawie pt. „Oblicza czasu...”. Pokaz kolekcji zegarów i zegarków zgromadzonych w naszych zbiorach, z których najstarsze pochodzą z XVIII stulecia, stanie się okazją do wędrówki śladami czasu w kulturze. Tytułowe Oblicza czasu to nie tylko tarcze zegarów – zgromadzonym na wystawie mechanizmom towarzyszyć będą obrazy i grafiki i litografie, dla których inspiracją stał się czas i wpisane w niego przemijanie i trwanie. Oprócz zegarów i dzieł ze zbiorów gliwickiego Muzeum, zobaczymy także eksponaty wypożyczone z Muzeum Narodowego w Krakowie i Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Zakochanych w wystawie „Młoda Polska” ucieszy zapewne informacja, że wśród nich znajdą się obrazy Olgi Boznańskiej i Bronisławy Rychter-Janowskiej. Kuratorem ekspozycji jest Patrycja Gwoździewicz, historyk sztuki, kierownik Działu Sztuki i Rzemiosła Artystycznego Muzeum w Gliwicach. Wystawa „Oblicza czasu…” dostępna będzie dla zwiedzających w Willi Caro od 4 marca do 12 czerwca 2022 r. Warto znaleźć nieco czasu na spotkanie z czasem i zegarem – jego nieodłącznym atrybutem.
Wystawę tworzą trzy wątki tematyczne. Pierwszy z nich nakierowuje naszą uwagę wprost na czasomierz jako zabytek, tajniki jego mechanizmu, ale też konserwacji. Ekspozycja przybliży historię form zegarów na przestrzeni dziejów – od słonecznych, przez wodne, piaskowe po mechaniczne, będzie się można zapoznać z wybranymi aspektami chronometrii, a także dowiedzieć, jakie wyzwania przed muzealnym konserwatorem stawiają zegary. Wątek drugi wiąże się z przestrzenią symboliczną, ku której prowadzi nas zegar – nieodłączny atrybut czasu i przemijania. Właśnie przemijaniu poświęcona będzie ta część ekspozycji, wzbogacona o prezentację obrazów i grafik z Muzeum Narodowego we Wrocławiu i Muzeum w Gliwicach o tematyce wanitatywnej oraz najcenniejszych zegarów. Jednak czas to nie tylko momenty przejścia, czy „przełomu”, o których przypominają wydzwaniane na zegarze kuranty, czy wybijane pełne godziny. To także miarowy ruch wahadła pomiędzy, wcale nie mniej istotny. I dlatego część trzecia wystawy poświęcona będzie zegarom jako nieodłącznemu elementowi codzienności. Znajdziemy w niej obrazy wybitnych polskich artystek: Olgi Boznańskiej i Bronisławy Rychter-Janowskiej ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, a także kolekcję zegarków kieszonkowych i sentymentalne pamiątki rodzinne, których obecność może wywoła w Zwiedzających własne wspomnienia?
Zegary zgromadzone w Muzeum w Gliwicach są zbiorem różnorodnym. Od czasów założenia w 1905 r. do roku 1944 trafiło do muzeum kilkanaście zegarów i zegarków opisywanych w ówczesnych inwentarzach jako: stare, interesujące, rzadkie. Prezentują różny poziom wykonania i przeznaczenia. Od zegarów „ludowych”, powszechnych w zamożniejszych gospodarstwach wiejskich i miejskich, po zegary w obudowach „stylowych” oraz zegarki kieszonkowe najlepszych francuskich i szwajcarskich wytwórni. Trafiały do muzeum jako dary bądź zakupy. Pierwszym zegarem w kolekcji jest kamienny zegar słoneczny ofiarowany przez księdza Jana Chrząszcza (jednego z pomysłodawców i założycieli Muzeum). Zegar znajdował się w ogrodzie parafii w Pyskowicach, nosi datę 1808 r.
Wśród osób, od których pozyskano zegary lub zegarki w okresie międzywojennym byli m.in.: Simon Macha, Koslovski – właściciel dóbr ziemskich, Pani Koehler, woźny szkolny, zegarmistrz Kraja z Gliwic, zegarmistrz Richter. W okresie powojennym muzeum pozyskało kilka zegarów jako dary: m.in. zegar porcelanowy z figurą trubadura, zakupiono do zbiorów bardzo cenny angielski zegar muzyczny z okresu georgiańskiego, kilka obiektów trafiło także jako przekazy straży granicznej.
W kolekcji wyróżniają się zegary wiedeńskie z okresu późnoklasycystycznego i biedermeieru. Są zegary szwarcwaldzkie od XVIII do XIX w., w tym zegar ze szklanymi dzwonkami. W skład zbioru wchodzą także zegary szafkowe, szafowe podłogowe, ramowe, obrazowe, powozowe, a także niekompletne: same obudowy, mechanizmy.
Ze zbiorów graficznych Muzeum w Gliwicach pochodzą litografie ukazujące cykl poświęcony obyczajowości związanej z ceremonią pogrzebową z początków XIX wieku widzianą oczyma francuskiego malarza przebywającego w Rzymie – Antoine Jean-Baptiste Thomasa oraz motywy związane z przemijaniem w stylu secesji oraz ekspresjonizmu.
Aby dopełnić obraz szczególnie licznych od XIX wieku czasomierzy domowych pokazujemy kilkanaście zegarów ze złoconego brązu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.
Alegorie przemijania prezentują obrazy z XVII – XVIII wieku z Muzeum Narodowego we Wrocławiu, a codzienność – obrazy Olgi Boznańskiej i Bronisławy Rychter-Janowskiej z Muzeum Narodowego w Krakowie. W naszym trwaniu w codzienności i pamięci o czasie minionym, nie sposób przejść obojętnie obok pamiątek: zegarków po babciach i dziadkach, budzików po ojcach, czasem o popsutych mechanizmach, z którymi trudno się rozstać.
Kurator wystawy: Patrycja Gwoździewicz, Kierownik Działu Sztuki i Rzemiosła Artystycznego