Twórczość Marcina Berdyszaka. Myślenie sztuką – niezbywalne jak tlen
Ekspozycja prac Marcina Berdyszaka nosi tytuł Tożsamość (ID) równa się SZTUKA (ART) w stosunku do TLENU (O2). Tytuł ten zapisany jest w formie równania. Już tu widzimy wyraz dążenia artysty do precyzji i lapidarności w budowaniu znaczeń – złożonych aczkolwiek artykułowanych w możliwie najjaśniejszej formie.
Tożsamość, dociekanie tego, co jest własne, a co wspólne w sztuce, dalej, uzmysławianie tego co jest indywidualne, a co zbiorowe w społeczeństwie to główne sfery zainteresowań artysty. Zajmują go także wzorce i odstępstwa. Intryguje go zagadnienie stereotypów i uwalniania się od nich.
Właściwości sztuki Berdyszaka określa najpierw skłonność artysty do dialogowania (umysłowego i obrazowego), a także rozszerzanie pola oddziaływania utworu wizualno-przestrzennego o kolejne zmysły. Utworu artystycznego – podkreślam – bowiem autor posługuje się środkami rzeźby, malarstwa, instalacji, zapisu video, często obiektami i motywami ready made (odnalezionymi lub zapożyczonymi). Umysł i zmysły splatają się w tworzonych przezeń dziełach ściśle jak wątek i osnowa w tkaninie. Poza oczywistym dla sztuk wizualnych odwoływaniu się do wzroku czy dotyku, mamy tu jeszcze zapach (Azylum, 2024 – pięć obiektów szklanych-flakonów do perfum, to nawiązanie do książki i filmu Pachnidło). Wcześniej już napotykaliśmy w pracy artysty też środki apelujące do słuchu. Często obecny w sztuce Berdyszaka motyw banana metaforycznie odwołuje się też do zmysłu smaku (czasem bywał to banan-owoc, częściej atrapa tegoż owocu), posługiwał się on również cytrynami. Motyw banana pojawia się obecnie w rozmaitych przetworzeniach w rysunkach tu eksponowanych.
Metaforyzowanie – przenoszenie znaczeń – to kolejny ważny sposób tworzenia przezeń przesłania utworu. Wszystkie te cechy pracy Marcina Berdyszaka służą zaś głębszemu zadaniu, jakie usiłuje on artystycznie rozwiązywać – dociekaniu kwestii tożsamości, identyfikacji właśnie, jak w tytule obecnej wystawy.
W ekspozycji w MWW przeważają utwory Berdyszaka stanowiące jego autonomiczny dialog z innymi artystami, takimi jak: Jacek Malczewski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jan Berdyszak, Roman Opałka, Jarosław Kozłowski. Zaznaczyć warto, że dzieła dialogujące (niegdyś) z Janem Berdyszakiem i (obecnie) z Jarosławem Kozłowskim powstawały za życia tych drugich twórców-stron-dialogu. Marcin Berdyszak dialoguje wewnętrznie z ich dziełami, a zarazem zaprasza do żywego dialogu bliskich mu autorów. Co do wszystkich zaś prac w wystawie teraz my stajemy się stroną dialogu z Marcinem Berdyszakiem. Jest to zatem dialogowanie diachroniczne (dziejące się w czasie historycznym), jak i synchroniczne (współ- albo jednoczesne).
Nieco osobną realizacją w wystawie jest utwór Dziedzictwo kontrolowanego oddechu (2015 rok) nawiązujące do użycia gazów bojowych w trakcie I Wojny Światowej; w tym wypadku obrazowany jest brak tytułowego tlenu, śmiertelny w skutkach, tak jak zabójcza zdaje się być artyście nieobecność sztuki myślącej.
Świat przedstawiony w dziełach Berdyszaka poddawany jest krytyce. Twórczość wybranych artystów natomiast poddawana jest tu zawsze namysłowi, czasem też afirmacji. To, że powracają w pracy Berdyszaka wybrane tematy i motywy zaświadcza, że artysta dialoguje też intensywnie sam z sobą, że rewiduje swoje własne stanowisko.
Na koniec dodać trzeba, że podobne do tu prezentowanego dialogowanie Marcin Berdyszak podejmował również (w pracach nie pomieszczonych w wystawie w MWW) z artystami spoza Polski, takimi jak: Caspar David Friedrich, Marcel Duchamp, Ren Magritte, Gordon Matta-Clark, czy Joseph Beuys. Gdy idzie o te dzieła Marcina Berdyszaka, szeroko rozmawiamy o nich (jak i o samej idei dialogowania), a także o czasie i o pamiętaniu, w książkach: Marcin Berdyszak, Jaromir Jedliński wmiędzyczasie, 2018 i pamiętanie, 2022).
Jaromir Jedliński
Fotografia u góry: Marcin Berdyszak, Jednostka edukacyjna
