„Historia jest inspirująca ponieważ poprzez wydarzenia które już zaistniały, można mówić o współczesności” – wszak, jak wiemy, jest historia nauczycielką życia. Artyści od niepamiętnych czasów zajmowali się historią. To poprzez ich przedstawienia literackie czy obrazowe – poematy i kroniki; ryciny i malarstwo; wreszcie film – zaludniona jest nasza wyobraźnia, fakty mienią się barwami i wybrzmiewają słowem. Dzieła artystyczne współtworzą pamięć historyczną obok świadectw, dokumentów i rzeczowych opisów zawodowych historyków. Artyści, niczym zwiadowcy wyprawiają się w dawne czasy, nieskrępowani akademickim dyskursem czy ideologiczną poprawnością oficjalnych wykładni i mielizn pedagogicznych nakazów.
„Historia nie jest już sztuką pisaną przez jednego filozofa, jedną Partię lub potężne Państwo; – mówił Octavio Paz – nie ma czegoś takiego jak »oczywiste przeznaczenie«; żaden naród, żadna klasa nie mają monopolu na przyszłość: wątki i bohaterowie zmieniają się nieustannie. Historia jest codziennym odkrywaniem, ciągłym trwaniem: jest hipotezą, ryzykowną grą, wyzwaniem rzuconym nieobliczalnemu. Nie nauką, ale wiedzą; nie techniką: sztuką”.
Tą ryzykowną grę z historią, zwłaszcza z historią XX wieku, podejmują artyści z różnych pozycji. Druga wojna światowa w sposób bezprecedensowy stała się niezwykle istotnym elementem procesu tych twórczych poszukiwań. W praktyce artystycznej polskich (i nie tylko) twórców – zarówno tych urodzonych przed wojną, ocalonych z Zagłady, jak i jej świadków – pojawiają się prace wskazujące na obecność traumy wojennej, jak i na niemożność oddania jej za pośrednictwem stosowanych dotąd środków plastycznych. Doświadczenie wojenne wywołało konflikt między pragnieniem ukazania prawdy, zaświadczenia o wydarzeniach, a świadomością nieprzystawalności tradycyjnych konwencji obrazowania i niewystarczalności dotychczasowego języka sztuki do sportretowania traumy. Pokolenie artystów urodzonych już po wojnie przekracza granice sztuki wyznaczone przez pokolenie wojenne. Dystans czasowy pozwala na spojrzenie bardziej krytyczne, na rozszerzenie pola widzenia i spojrzenie nie tylko na ofiary, ale również na oprawców. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku, gdy doszło do wyczerpania modelu twórczości opłakującej, nastąpił swego rodzaju odwrót od uświęcania ku upamiętnieniu i innowacji. Obecnie artyści mają potrzebę ciągłej rekonstrukcji przeszłości, przywoływania i reinterpretowania jej oraz jej przedstawień dla potrzeb teraźniejszości. Twórcy odchodzą od powagi i poetyki milczenia na rzecz interdyscyplinarnej praktyki artystycznej; jest ona narracyjna, wielogłosowa, metaforyczna, enigmatyczna i niejednoznaczna. Ich podejście można rozumieć jako rodzaj samoświadomości, która zawsze każe odnosić wydarzenia II wojny światowej do kontekstu ich reprezentacji w teraźniejszości. Twórcy urodzeni po wojnie należą do formacji nazywanej przez historyków „drugim pokoleniem”. Nie mają żadnej bezpośredniej pamięci wydarzeń związanych z wojną czy Zagładą. Pamięć tego pokolenia określa się jako „post-pamięć” – „pamięć pamięci świadków” tworzącą „pamięć podziurawioną”. „Post-pamięć” charakteryzuje doświadczenie tych, którzy dorastali i dorastają w świecie zdominowanym przez narracje odnoszące się do czasu przed ich narodzeniem. Ich spóźnione historie zdominowane są przez historie poprzednich pokoleń, ukształtowane przez traumatyczne wydarzenia, których nie można ani zrozumieć, ani odtworzyć. Trauma wywołana wojną stanowi dla tych artystów nieustanne emocjonalne i intelektualne wyzwanie.
[…]
2021 i 2024,
wystawę otwieramy w przededniu 85. rocznicy wybuchu II wojny światowej
W wystawie udział biorą
Mirosław Bałka, Siergiej Czajka, Hubert Czerepok, Krzysztof Gil, Marta Ignerska, Artur Klinaú, Zbigniew Libera, Little Warsaw, Krzysztof Piętka, Wilhelm Sasnal, Witold Stelmachniewicz, Grzegorz Sztwiertnia, Wojciech Wilczyk
Kurator
Jan Trzupek