Na wystawie prezentowane zostaną cztery realizacje Julity Wójcik: Falowiec (2005–2006), Blok Mściwoja 4/6 Gdynia (2004) oraz prace video Wedutystka (2004) i Modernistka (2009) Obiektem interpretacji artystki są bloki mieszkalne z lat 70., powstałe w dobie panującego w Polsce boomu mieszkaniowego. Artystka pokazuje przeskalowane budynki w „ludzkim” wymiarze, podkreślając indywidualizm, jaki do zunifikowanych mieszkań wnosili lokatorzy. Nowe wątki, jakie pojawiły się w twórczości Wójcik w ciągu ostatnich kilku lat – zwłaszcza zainteresowanie ekonomią wynikające z nieufności wobec tej dziedziny – pozwalają na uchwycenie kolejnych znaczeń pokazywanych realizacji. W rzeczywistości wolnego rynku bloki z wielkiej płyty, powstałe w ramach propagandowego programu socjalnego, stały się towarem, potencjalną własnością, zyskały nowy dla nich status „nieruchomości”. Realizacje Wójcik widziane z ekonomicznej, (po)kryzysowej perspektywy ujawniają rynkowy wymiar wielkiej płyty.
Izabela Kopania (kuratorka) o wystawie:
Falowiec (2005–2006), Blok Mściwoja 4/6 Gdynia (2004) oraz prace video Wedutystka (2004) i Modernistka (2009) powstały w czasie, gdy do debaty publicznej wkraczał krytyczny namysł nad architektonicznym dziedzictwem komunizmu, pojmowanym w kategoriach historycznych, estetycznych i socjologicznych. Budynki będące bohaterami prac Julity Wójcik zostały zrealizowane w latach 70. ubiegłego wieku na fali procesów modernizacyjnych, których przejawem były m.in. rozbuchane programy budownictwa mieszkaniowego. Komentatorzy twórczości Wójcik podkreślali, że w jej interpretacjach odhumanizowane budowle zyskały „ludzki” wymiar, a ona sama zwracała uwagę na pierwiastek indywidualizmu, jaki do zunifikowanych bloków wnosili mieszkańcy.
Po ponad dekadzie od powstania prac, w kontekście zmian, jakim uległa twórczość artystki, obiekty te nabrały nowych znaczeń. Od kilku lat Wójcik z niepokojem przygląda się kondycji społeczno-ekonomicznej artystów, a w jej pracach dominuje nuta przestrogi wywołana niestabilnością rynków finansowych. „Chcesz mieć mieszkanie? Unikaj kredytu hipotecznego” pisała na jednej z prac z serii Bezwidokówki (2012). Przyjmuje się, że jedną z najważniejszych przyczyn kryzysu ekonomicznego w 2008 r. było rosnące zadłużenie, w tym obciążenie kredytami hipotecznymi osób nabywających mieszkania. Liczba udzielanych kredytów świadczy o rozmiarach popytu na rynku nieruchomości. Jednak wedle raportu HRE Think Thank w Polsce brakuje 2,1 miliona mieszkań i liczba ta nieustannie rośnie. W trakcie trzech dekad funkcjonowania gospodarki rynkowej nie zdołano tego deficytu zmniejszyć.
Wśród lokali dostępnych na wtórnym rynku nieruchomości 10% stanowią mieszkania w blokach z wielkiej płyty. Paradoksalnie, cieszą się dużym zainteresowaniem nie tylko z uwagi na niższą cenę, ale też funkcjonalizm. Budowane masowo stanowiły istotne narzędzie propagandy w rękach władzy, zwłaszcza w latach 70., kiedy oddano do użytku najwięcej mieszkań. Przydzielane zgodnie z zasadami niewydolnego systemu spółdzielczego były długo wyczekiwanym luksusem. Wśród nabywców mieszkań ciągle są na wagę złota. W nowej rzeczywistości znacznie jednak zmienił się ich status ekonomiczny i prawny. Niegdyś centralnie dystrybuowane, dzisiaj mogą być nabywane. Jako towar na rynku mogą stać się czyjąś własnością. Ten aspekt ich funkcjonowania – jako nieruchomości – to jakość zupełnie nowa, obca ich twórcom.
Czujność, z jaką Wójcik obserwuje rzeczywistość, jej nieufność wobec ekonomii i narastające w jej sztuce poczucie niepokoju, każą spojrzeć na „portrety” budynków z epoki Gierka w inny sposób. W okresie, gdy powstawały prezentowane prace, rynkowy wymiar bloków z wielkiej płyty nie wydawał się istotny dla komentatorów twórczości artystki. W nowym kontekście Wójcik, odzyskująca niechciane niegdyś dziedzictwo, staje się właścicielką biura pożądanych nieruchomości.
Prace:
Julita Wójcik / Blok Mściwoja 4/6, Gdynia / 2004 / szydełkowana krochmalona dratwa i kolorowa włóczka, stolik drewniany / 81, 3 cm, stolik: 150 x 90 x 40 cm / Depozyt z prywatnej kolekcji. Dzięki uprzejmości Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Julita Wójcik / Falowiec / 2005–2006 / instalacja / 115 x 800 x 30, 5 cm / Kolekcja Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki
Julita Wójcik / Wedutystka / 2004 / praca video, 11’45”
Julita Wójcik / Modernistka / 2009 / praca video, 24′
Julita Wójcik – artystka i performerka, absolwentka Wydziału Rzeźby ASP w Gdańsku (dyplom w pracowni prof. F. Duszeńki, 1997). Laureatka licznych stypendiów (m.in. Ministra Kultury, Miasta Gdańska, Fundacji Kultury). Rezydentka w projektach m.in. Art in General (Nowy Jork, 2006), Visegrad Found (Praga, 2010), Megaprojekt Brazylia IAM (2016). Lauratka Paszportu Polityki (2012). Do jej ostatnich realizacji należą: Wróżby ekonomiczne (Belo Horizonte, 2016), Akcja w domu posła (Nowy Sącz, 2016), Ekonomiczne epitafia (Gdańsk, 2019).
Zdjęcie nr 1: Julita Wójcik / Falowiec / 2005–2006 / instalacja / 115 x 800 x 30, 5 cm / Kolekcja Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki / fot. Jerzy Jacek Gładykowski
Zdjęcie nr 2: Julita Wójcik / Blok Mściwoja 4/6, Gdynia / 2004 / szydełkowana krochmalona dratwa i kolorowa włóczka, stolik drewniany / 81, 3 cm, stolik: 150 x 90 x 40 cm / Depozyt z prywatnej kolekcji. Dzięki uprzejmości Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie / fot. Jacek Niegoda