Jan Czarny (wł. Jan Czerny) to poeta, prozaik, satyryk, tłumacz, autor wielu tekstów krytycznych z zakresu literatury i sztuki, tekstów estradowych, felietonów, scenariuszy filmów animowanych i dialogów dubbingowych; malarz, rysownik, fotograf.
Urodził się 15 lipca 1918 roku w Kaliszu, gdzie po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia w Państwowym Instytucie Sztuk Plastycznych w Poznaniu na Wydziale Ogólnym pod kierunkiem Zdzisława Eichlera, naukę przerwał wybuch II wojny światowej. Po wojnie zamieszkał na stałe w Łodzi, zadebiutował utworem satyrycznym w „Szpilach”, od 1946 przez dwa lata był redaktorem tygodnika „Rózgi”. W 1948 roku podjął pracę redaktora dubbingu w Studiu Opracowań Filmów w Łodzi. Równocześnie zajmował się twórczością literacką i translatorską. Był wierny małym formom literackim, oprócz fraszek i aforyzmów pisał liryki, krótkie opowiadania, krótkie utwory poetyckie o charakterze satyrycznym. Napisał też dwie powieści literackie. Zmarł 3 listopada 1985 roku w Łodzi.
Jan Czarny to pseudonim artystyczny, który znakomicie wiązał się zarówno z osobowością, jak też z aparycją artysty. Był człowiekiem wielu talentów, nie tylko „mistrzem” pióra, ale i pędzla. Malował na płótnie, papierze, na małych deseczkach i kamieniach, pudełkach kartonowych po papierosach, tworzył grafiki i rysunki, fotografował. Był twórcą żywiołowym, niespokojnym, spontanicznym; czystą kartkę, serwetkę, opakowanie wypełniał rysunkiem, wykorzystując każdą chwilę. Powstawały kompozycje linearne, abstrakcyjne, układające się w formy geometryczne – czasem o dekoracyjnym charakterze, czasem przedstawiające postać, portret lub bezimienną głowę. Dzięki charakterystycznej linii jego prace są rozpoznawalne i zaliczyć je należy do gatunku malarstwa abstrakcyjnego, które powstawało, jak sam to określił: ze skojarzeń z naturą. Te małe formy – deseczki, kartoniki, kamienie są w swej poetyce podobne do jego wierszy czy krótkich utworów prozatorskich.
Oprócz pracy zawodowej, pisania i malowania, Jan Czarny uczestniczył w życiu artystycznym Łodzi, pisał recenzje z wystaw m.in. do „Osnowy” i „Odgłosów”, teksty krytyczne o sztuce, wstępy do katalogów. Był inicjatorem powołanego w 1958 roku ugrupowania „Piąte Koło”, które skupiło najwybitniejszych łódzkich poetów i malarzy, historyków sztuki i architektów. Pozostawił dość pokaźny dorobek, rzadko prezentowany. W 2013 roku odbyła się prezentacja jego prac w galerii Domu Literatury w Łodzi, jednak nie pokazała w pełni dokonań tego wszechstronnego artysty, podobnie jak wcześniejsza skromna ekspozycja we foyer Teatru Studyjnego’83 w Łodzi w 1988 roku.
Obecna ekspozycja, przygotowana przez Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi na bazie prac wypożyczonych przez żonę artysty, jest pierwszą tak dużą retrospektywą, pokazującą różne oblicza twórczości Jana Czarnego. Zaprezentowane zostaną na niej obrazy olejne, akwarele, rysunki, grafiki z lat 40.- 60. XX wieku oraz niedatowane malowane obiekty z papieru, drewna, kamienia.
Małgorzata Laurentowicz-Granas