GRUPPA. Kto chciał wiedzieć wszystko, nie zobaczy nic. The One Who

GRUPPA próbuje absurdalnie zbawić świat trzema ulubionymi kolorami: zielonym, czarnym i czer-wonym. Popatrzcie, jaka jestem (myśli GRUPPA, malując), oto moja cała prywatna, osobista sztuka. Oto moje ciało, oto moja dusza, wchodźcie i bierzcie ze mnie wszyscy. Ta pozorna otwartość okazuje się być metodą na odciągnięcie od pustki malarstwa i od absurdu tworzenia. (...)
Jest coś w słowach i obrazach GRUPPY, czemu nikt nie umie uwierzyć. Największe tragedie i najpeł-niejsze szczęście przyjmujemy w osłupieniu. Nie dowierzamy, by nasz twórczy pesymizm, zwątpienie mogły przynieść nam kiedykolwiek, jakąkolwiek zmianę. Staramy się malować to wszystko jak długo wystarcza nam sił na artyzm (...) Kto chciał wiedzieć wszystko, nie zobaczy nic.
Włodzimierz Pawlak
„Oj dobrze już”, [1986] nr 6

GRUPPA – jedna z najbardziej charyzmatycznych i wyrazistych formacji artystycznych lat 80. XX wieku w Polsce, i szerzej w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Ryszard Grzyb, Paweł Kowalew-ski, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk i Ryszard Woźniak to mala-rze, którzy w historycznym momencie politycznego napięcia i społecznej niepewności wywołali język ekspresji, tworząc rozdzierająco szczerą i zuchwałą reakcję na rzeczywistość stanu wojennego, naro-dowego marazmu i kapitulacji cywilnej odwagi.
Wystawa w Spectra Art Space prezentuje głównie dzieła artystów GRUPPY powstałe w klu-czowym dla ich twórczości okresie. Jej członkowie buntowali się przeciw estetyce minimalizmu, pro-ponując malarstwo gwałtowne, emocjonalne, nasycone kolorem, ironią i groteską, a jednocześnie roz-szerzali swoją działalność o performatywne formy ekspresji – odczyty manifestów, pokazy, improwi-zowane happeningi. Ich obrazy to wizualne manifesty – w duchu „sztuki osobistej”, ale jednocześnie pozostające głęboko zanurzone w kontekście społecznym i w doświadczeniu ich rówieśników. Sześciu studentów warszawskiej ASP, wychowanków między innymi prof. Stefana Gierowskiego, czy Ry-szarda Winiarskiego, odnalazło język sztuki, który okazał się niezwykle trafny i aktualny, czyniąc ich formację legendarną. Poprzez łączące ich wszystkich kody kulturowe - literackie, muzyczne, filmowe i filozoficzne fascynacje - malarstwo GRUPPY było czytelne i komunikatywne, stając się doświadcze-niem tożsamościowym i formacyjnym dla całego pokolenia. Jak wspominał Jarosław Modzelewski w wydanym w 2013 roku wywiadzie - rzece: „ GRUPPA była miejscem, w którym dochodziło do spo-tkań rozmaitych idoli. Tam przychodził i Gombrowicz, i Malewicz i Strzemiński, i Wróblewski. Można powiedzieć, że przez to GRUPPA składała się z większej liczby osób. (…) Wydaje mi się, ze ta „odnowa” odnosiła się do tradycji, do korzeni, że za nami stoją ludzie, którzy wcześniej robili sztukę i my jesteśmy im coś dłużni. (...) Intelektualnie i formalnie jesteśmy bardzo silnie powiązani z tradycją. GRUPPA była środowiskiem bardzo emocjonalnym, toteż te głosy z zaświatów też były intensywne i emocjonalne.”

GRUPPA, działając na marginesie oficjalnego dyskursu artystycznego, wniosła do polskiej sztuki lat 80. radykalną szczerość i zaangażowanie. W czasie, gdy Polska żyła doświadczeniem Solidarności, a cała Europa Środkowo-Wschodnia balansowała między pragnieniem wolności a represją, ich twór-czość rezonowała z nastrojami zbiorowymi i była celnym komentarzem do codzienności, polityki, hi-storii i tożsamości. Obecne w ich pracach narodowe symbole, mity, czasem wręcz „świętości”, choć podważane i kwestionowane przez samych artystów, paradoksalnie jednoczyły, przypominając o cięża-rze polskiej tradycji. Na chwilę przed upadkiem muru berlińskiego i rozpadem sowieckiego imperium, malarstwo GRUPPY uchwyciło emocjonalną mapę lęków i nadziei Polaków. Bo kiedy naród wzywa, artyści odpowiadają – i stają się towarzyszami. I braćmi.

GRUPPA w Starak Collection to konsekwentnie budowany od ponad piętnastu lat reprezentacyjny obraz tożsamości pokolenia. Ich obecność w kolekcji jest naturalnym rozwinięciem idei malarstwa Andrzeja Wróblewskiego - duchowego patrona tej formacji. To on był dla nich punktem odniesienia. Ma-larstwo figuratywne i zaangażowane, spod głoszonego przez niego hasła „Sztuka musi działać!” jako imperatywem, stało się dla członków GRUPPY cennym narzędziem reakcji na rzeczywistość.

Wśród prezentowanych na wystawie prac znajduje się jedno z najbardziej emblematycznych dzieł Mar-ka Sobczyka – monumentalne płótno „Gdzie się jeszcze w Polsce biją” z 1989 roku. Ten obraz, po-wstały u progu transformacji ustrojowej, w symboliczny sposób obnaża absurd przemocy i dziedzictwa konfliktów, które ciążyły nad światem w latach 80-tych. W szczególny sposób na wystawie wybrzmie-wa „Mon Cheri Bolshevique” Pawła Kowalewskiego z 1984 roku - dzieło osadzone w tragicznym paradoksie polsko-rosyjskich relacji: pełne ironii, ale i przestrogi, balansujące między fascynacją rosyj-ską kulturą i duchowością a świadomością jej brutalnego, imperialnego dziedzictwa. Obok – pełne energii gwasze Ryszarda Grzyba, operujące ostrym humorem i literackim tytułem jako nośnikiem wie-lowarstwowych znaczeń. Ich ironiczna forma stanowi kontrapunkt wobec ciszy i napięcia obrazów Ja-rosława Modzelewskiego, takich jak monumentalny„Sen z bronią”. Postać w czerwonym garniturze z pistoletem zasłaniającym twarz, zredukowana niemal do znaku, przywołuje ducha odindywidualizowa-nych figur Wróblewskiego z jego „Rozstrzelań”, zderzając intymność jednostkowego koszmaru z uni-wersalnym lękiem. W „Budowniczym” Ryszarda Woźniaka – dziele o skali fresku i intensywnej kolo-rystyce – pojawia się figura człowieka „do góry nogami” - uczestniczącego, być może, w budowie sys-temu, którego sensu nie rozumie i nad którego logiką nie panuje. Obraz ten staje się trafnym komenta-rzem do roli artysty i obywatela w świecie.
„Chwila, w której człowiek i pies czują ten sam ból istnienia” Włodzimierza Pawlaka z 1986 roku to obraz, na którym malowane czarną ociekającą farbą kontury dwóch głów – ludzkiej i psiej – spotykają się na tle białego pasa malowanego wałkiem, przywołującego brutalistyczną estetykę PRL-owskiej cen-zury. To celowe nawiązanie artysty do zamalowywanych przez milicję haseł ówczesnej opozycji, a jed-nocześnie egzystencjalny manifest.

Wystawa w Spectra Art Space to również kolejne spotkanie członków GRUPPY z Anią Muszyńską, jako kuratorką. Po raz pierwszy współpracowali wspólnie przy legendarnej i ważnej wystawie „Przy-znajemy się do winy. Prosimy o wybaczenie. Obiecujemy poprawę” w Galerii Program w Warszawie, w 2002 roku, w 20. rocznicę pierwszych wspólnych wystąpień GRUPPY. Tamta ekspozycja na nowo rzuciła światło na figurację lat 80. w kontekście sztuki początku XXI wieku, ta obecna to prezentacja klasyków o ugruntowanej i niepodważalnej pozycji w polskiej historii sztuki.

GRUPPA to jedna z najważniejszych polskich formacji artystycznych lat 80., założona w 1982 roku przez sześciu studentów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych: Ryszarda Grzyba, Pawła Kowalew-skiego, Jarosława Modzelewskiego, Włodzimierza Pawlaka, Marka Sobczyka i Ryszarda Woźniaka. Ich pierwsza wspólna wystawa, zatytułowana „Las, góra, chmura”, odbyła się 14 stycznia 1983 roku w warszawskiej pracowni Dziekanka, która była zdecydowaną reakcją na wprowadzenie stanu wojenne-go w Polsce i stanowiła manifestację ich artystycznego buntu. GRUPPA działała intensywnie przez dekadę, do początku lat 90. Ich twórczość charakteryzowała się ekspresyjnym malarstwem, pełnym ironii i groteski, będącym odpowiedzią na absurdy rzeczywistości PRL-u. Najważniejsze wystawy GRUPPY : Las, góra, chmura”, Dziekanka, Warszawa, 1983; „Matka Premiera”, Warszawa, 1984; „Kobieta ucieka z masłem”, Warszawa, 1984; „Sztuka podziwu”, Warszawa 1985; „Tylko dzisiaj wie-czorem kochanie”, Lublin 1985; „Twoim bohaterem hołoto jest nuda”, Poznań, 1986; „Grupa” Gruppen, Sztokholm, 1987; „Avanguardia polacca. Esposizione dell’arte indipendente polacca, Centro Direzionale Colleoni, Agrate Brianza, Włochy, 1987; Kuda Gierman, Gruppenkunstwerke, Kassel, Niemcy, 1987; „Grupa. Zaraz po Wielkiej Nocy”, Dziekanka, Warszawa, 1992; „Gruppa” – Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa, 1992/1993; „Przyznajemy się do winy. Prosimy o wybaczenie. Obiecujemy poprawę”, Galerii Program, Warszawa, 2002. W 2023 roku ukazała się pierwsza mono-grafia poświęcona GRUPPIE, wydana przez Jerke Art Foundation, której premiera odbyła się w Mu-zeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Artyści: Ryszard Grzyb, Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk, Ryszard Woźniak
kuratorka: Ania Muszyńska
Spectra Art Space | Fundacja Rodziny Staraków

Fotografia u góry: Paweł Kowalewski, Mon Cheri Bolscheviq, 1984, olej, płótno | 100 x 81 cm, Starak Collection, ©Paweł Kowalewski

Włodzimierz Pawlak, Najważniejsze jest niewidzialne, 1987, olej, płótno, 135 x 180 cm, Starak Collection ©Włodzimierz Pawlak

GRUPPA. Kto chciał wiedzieć wszystko, nie zobaczy nic. The One Who Sought to Know Eve