PORTRETY ARTYSTÓW W GABINECIE FOTOGRAFII W Galerii Sztuki XIX Wieku można zobaczyć dzieła wybitnych polskich malarzy. Przyglądamy się ich twórczości, lecz jak wyglądali oni sami? Matejko, Boznańska, Malczewski, Siemiradzki, Simmler, Brandt, Bilińska, Mehoffer, Gierymski? Na to pytanie odpowiada bieżąca odsłona Gabinetu Fotografii – „Portret artysty”. Dzięki archiwalnym zdjęciom twórcy stają przed naszymi oczami.
Portret to jeden z najbardziej popularnych gatunków w historii fotografii. Nie od razu został jednak tematem nowej sztuki. W 1839 roku, kiedy ogłoszono wynalazek, nie wspominano o zastosowaniu fotografii do portretowania osób. Długi czas potrzebny do wykonania zdjęcia nie pozwalał na utrwalenie obiektów w ruchu. Konieczność pozowania w całkowitym bezruchu przez kilka czy kilkanaście minut praktycznie wykluczała możliwość portretowania żywych osób.
Udoskonalenia procesu chemicznego oraz optyki aparatów fotograficznych, wprowadzone w ciągu zaledwie kilku pierwszych miesięcy funkcjonowania wynalazku, pozwoliły na radykalne skrócenie czasu naświetlania. Wykonywanie portretów stało się możliwe. Pierwsze portretowe zakłady fotograficzne powstały już wiosną 1840 roku. Kolejne dekady historii fotografii przyniosły dynamiczny rozwój gatunku – portret stał się jednym z najważniejszych tematów fotografii komercyjnej i artystycznej.
W MNW znajduje się bogaty zbiór fotograficznych portretów polskich artystów XIX wieku. W Gabinecie Fotografii zaprezentowano część tej kolekcji, obejmującą tzw. portrety oficjalne – wykonane przez profesjonalnych fotografów, w tradycyjnej, znanej z malarstwa konwencji. To najczęściej hieratyczne popiersia artystów wykonane na neutralnym tle, rzadziej wizerunki ukazujące półpostać lub całą postać z elementami wyposażenia studia fotograficznego.
Portretowani ubrani są w codzienne stroje, bez rekwizytów wskazujących na ich artystyczną profesję. Zdarzają się też bardziej swobodne ujęcia, jak np. portrety Aleksandra Gierymskiego w plenerze, Henryka Siemiradzkiego w góralskim serdaku czy zespół atelierowych wizerunków młodych polskich malarzy w fantazyjnych pozach. Nieliczne portrety ukazują artystów z atrybutami uprawianych przez nich sztuk. Twórcy chętnie pozowali też do wspólnych zbiorowych portretów: na pamiątkę nauki w szkole artystycznej, ważnych wydarzeń towarzyskich czy wspólnej pracy.
Fotograficzne portrety były zarówno prywatną pamiątką, jak i ważnym elementem funkcjonowania w sferze publicznej artystów i samych fotografów. Wielkoformatowa odbitka portretu Jana Matejki autorstwa Jana Mieczkowskiego z 1877 roku zawisła z inicjatywy fotografa na wystawie w warszawskiej Zachęcie. Jednocześnie mniejsze wersje trafiały do prywatnych albumów miłośników talentu malarza. Z kolei podobizny Matejki wykonane przez Juliusza Miena posłużyły Antoniemu Madeyskiemu jako pomoc przy tworzeniu rzeźbiarskiego popiersia mistrza, przeznaczonego do krakowskiego Pałacu Sztuki.
Kuratorką odsłony „Portret artysty” jest Anna Masłowska ze Zbiorów Fotografii i Ikonografii MNW.
Fotografia u góry: Kasper Żelechowski (1863–1942), Portret Olgi Boznańskiej z japońską parasolką, Kraków, 1893, fot. Muzeum Narodowe w Warszawie