„Formy podstawowe” są cyklem wystaw i działań realizowanych przez MSN i Fundację EFC od 2021 roku. W każdym roku szkolnym powstają dzieła sztuki w różnych formatach: instrukcji, gier, partytur i obiektów, które są używane w szkołach, domach kultury i bibliotekach w całej Polsce.
Czym są formy podstawowe?
„Formy podstawowe” to cykliczny program skierowany do uczennic i uczniów szkół podstawowych. Jest realizowany przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Fundację EFC od 2021 roku. Podczas każdej edycji programu powstają nowe artystyczne instrukcje, gry, partytury, obiekty, które trafiają do szkół zapakowane w specjalnie zaprojektowane pudełka. Na ich podstawie powstają w szkole dzieła sztuki i działania artystyczne, aranżowane są wystawy. Prace nie zawsze mają charakter materialny: podczas kilku edycji programu zrealizowano szereg performansów, koncertów i happeningów. Dotychczasowe edycje „Form podstawowych” były rozproszone po Polsce. Odbywały się przede wszystkim w miejscowościach do 30 tysięcy mieszkańców. W 2024 roku program był także częścią Biennale Sztuki w Tajlandii. „Formy podstawowe” zostały włączone do projektu filipińskiego artysty Poklonga Anadinga, realizowanego w szkolnej bibliotece w Chiang Rai w Tajlandii.
Inspiracje i historyczne odniesienia
„Formy podstawowe” zainspirowane zostały programem School Prints (Druki szkolne), który powstał w Wielkiej Brytanii tuż po drugiej wojnie światowej, w burzliwych czasach tworzenia nowego ładu politycznego i społecznego w Europie. Identyczny zestaw litografii stworzonych przez grupę uznanych artystów trafił wówczas do szkół podstawowych i był eksponowany w salach lekcyjnych. Powstały nowe dzieła m.in. Barbary Jones, Henriego Matisse’a, Henry’ego Moore’a, Johna Nasha czy Pabla Picassa. Wystawa „Formy podstawowe” odnosi się także do licznych eksperymentów związanych ze sztuką i edukacją w XX i XXI wieku. Jednym z punktów odniesienia jest Marcel Duchamp i jego wystawa podróżująca w walizce czy też „Fluxkits”, czyli pudełka przygotowywane przez artystów związanych z ruchem Fluxus, zawierające m.in. partytury, modele, nagrania audio, gry, puzzle i szablony. Innym przykładem jest Pure Consciousness, zainicjowana w 1998 roku seria wystaw prac japońskiego konceptualisty On Kawary w przedszkolach. W kontekście pedagogicznym i w środowisku dzieci obrazy Kawary mogły posłużyć jako narzędzie dydaktyczne wspomagające naukę dni tygodnia i cyfr. Inspiracją do „Form podstawowych” są także ćwiczenia i metodologia artystów i artystek, którzy podjęli się pracy w szkołach bądź też powoływali własne ośrodki edukacyjne, takich jak: Joseph Beuys, Cornelius Cardew, Jef Geys, Anna Halprin, Oskar Hansen, Asger Jorn, K.G. Subramanyan i wielu innych.
Szkoła jako wystawa. Dzieci jako twórcy
Pudełka wysyłane do szkół mieszczą w sobie „uśpioną” wystawę, która w każdej chwili może się zmaterializować w formie wybranej przez uczennice i uczniów. Działania w programie toczą się w rytmie roku szkolnego. Nauczycielki i nauczyciele wspierani przez muzealnych edukatorów i edukatorki współpracują z zespołami złożonymi z uczennic i uczniów klas od 4 do 8. Istotą procesu jest oddawanie sprawczości w ręce dzieci i uczenie się od siebie nawzajem w twórczym działaniu. Czas, którym dysponuje grupa, pozwala na eksperymenty, stawianie pytań, „rozciąganie” wyobraźni i sprawdzanie się w nowych rolach (również nauczycielom). Nauczyciele zaangażowani w program biorą udział w szkoleniach, warsztatach oraz w plenerze. Mają one za zadanie odpowiednio przygotować ich do pracy w projekcie – oswoić ze sztuką współczesną, konceptualną, opartą na procesie, działaniach i relacjach, nie tylko na wytwarzaniu obiektów, tak by włączali te działania w swoją dalszą pracę pedagogiczną.
Czym może być wystawa?
Wystawy, które są efektem działań zespołów, powstają w przestrzeniach szkolnych: w klasach i na korytarzach, w salach gimnastycznych i na boiskach. Mogą być wielokrotnie realizowane i różnorako interpretowane, podobnie jak dzieje się to z wykonaniem muzycznej partytury. Poprzez program „Formy podstawowe” zadajemy pytania: co możemy zrobić ze sztuką? A także: czym może być wystawa? Gdzie i kiedy się ona zaczyna i kończy? Czego możemy nauczyć się od artystek i artystów? Czy poprzez kontakt ze sztuką powstaje wiedza? Aż wreszcie: jak rozumieć sztukę i czerpać przyjemność z jej nierozumienia?
O wystawie
Rok szkolny 2024/2025 jest dla programu „Formy podstawowe” szczególny. Dotychczas prace artystyczne zebrane w zaprojektowanych do tego celu pudełkach (w latach 2021/2022 przez Michała Sikorskiego, w roku 2023 przez Macieja Siudę) trafiały do szkół. Szkoła traktowana była jako muzeum. Teraz odwracamy kierunek – tworzone przez dzieci prace i one same trafiają do wielkiego pudełka, jakim jest nowy budynek Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Teraz muzeum staje się szkołą. W październiku 2024 roku, podczas tygodnia otwarcia budynku MSN-u, „Formy podstawowe” zajęły część przestrzeni Muzeum – jako miejsce warsztatów, spotkań, dystrybutornia instrukcji artystycznych, czytelnia i sala wystawowa. Była to pierwsza wystawa, jaką zrealizowano kiedykolwiek w nowym gmachu MSN-u! W czerwcu 2025 roku „Formy podstawowe” wracają do Muzeum. Tu odbędzie się wystawa nowych artystycznych instrukcji zamówionych do czwartej edycji programu i ich realizacji przez szkolne zespoły z czternastu miejscowości. Głównym zagadnieniem roku szkolnego 2024/2025 jest sama instytucja muzeum. Wspólnie zadamy sobie szereg pytań dotyczących miejsc, które zamieszkują dzieła sztuki. W czym muzeum przypomina szkołę? Kto i jak odróżnia sztukę od niesztuki? Jak rozpoznać „muzealną wartość” przedmiotów? Do kogo należy sztuka? Czy to źle, że czegoś nie rozumiemy? Do czego i komu służy sztuka?
Artyści i artystki
Luis Camnitzer, Jarosław Fliciński, Tobias Putrih, Kateřina Šedá, Slavs and Tatars, Rirkrit Tiravanija
Zespół kuratorski
Sebastian Cichocki, Helena Czernecka, Marta Przyby