Lunatycy / Lunatyczki. Tym mianem określano kiedyś ludzi szalonych, geniuszy podziwianych, ale nierozumianych przez ogół społeczeństwa. Dominik Lejman w swoim projekcie skłania nas do zbadania naszego rozumienia pojęcia szaleństwa i refleksji na temat podejmowany już wcześniej przez kierunki sztuki awangardowej XX wieku, takie jak dada i surrealizm. Próbowano zrozumieć – kim jest szaleniec? Kogo uważamy za osobę niepoczytalną? Facetem w kaftanie bezpieczeństwa czy mężczyzną w garniturze, który prowadzi nas ścieżką do zagłady?
Dominik Lejman zadaje powyższe pytania w podwójnym sensie. Odnosi się zarówno do sytuacji niehumanitarnych metod „leczenia” i traktowania inności w systemie izolacji i przymusu, czyli tak naprawdę stosowania represji, jak i próby metaforycznego rozważenia natury szaleństwa w systemie społecznym, w naszym szalonym świecie pełnym wojen, więzień i ograniczeń.
Filozofia XX wieku łączy szaleństwo z funkcjonowaniem systemu społecznego. Uważa się, że skojarzenia związane ze strachem, niepokojem i cierpieniem stoją w sprzeczności z normami społecznymi, które kładą nacisk na ekonomiczną produktywność, wydajność oraz zdrowie i przystosowanie jednostek. Celem tych norm jest utrzymanie porządku, zapewnienie dostępu do zasobów i poprawa jakości życia, co wpisuje się w interesy systemu władzy. Jednocześnie w kulturze istnieje alternatywne spojrzenie na szaleństwo – bywa ono utożsamiane z jasnowidzeniem, wizjonerstwem czy genialnością. W tym ujęciu szaleńcy są postrzegani jako osoby obdarzone niezwykłą duchową wrażliwością, niedostępną dla osób uważanych za „normalne”.
W Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie przedstawiamy wystawę zatytułowaną Lunatycy, Lunatyczki kładącą szczególny nacisk na rolę kobiet. Kilkanaście prac jest przejmującym i fascynującym światem stworzonym przez Dominika Lejmana, który – dzięki od lat konsekwentnie rozwijanej formule łączenia projekcji wideo z malarstwem – ucieleśnia niezwykle sugestywną MANIFESTACJĘ NIEOBECNOŚCI.
Dominik Lejman trzy lata temu w czasie weneckiego Biennale wraz z grupą kuratorów zaproponował Pawilon Szaleństwa usytuowany na wyspie San Servolo. Gdzie do 1979 roku istniał szpital psychiatryczny. Dwie z instalacji, pokazywane wcześniej w sakralnych wnętrzach Chiesa di San Servolo , zatytułowane Reenactment 1, Reenactment 2 (Odtworzenie), z udziałem performerki Bianci O’Brien, są odwołaniem do barokowych religijnych przedstawień zmartwychwstania i zdjęcia z krzyża. Dwie inne projekcje zatytułowane UBU (z udziałem performera Leona Dziemaszkiewicza) nawiązują do pierwszej wersji powieści Alfreda Jarry’ego Król Ubu czyli Polacy – proto-surrealistycznej młodzieńczej groteski pisarza, którą uważano za zapowiedź totalitarnych dyktatur, rodzącego się nazizmu i buntu mas. Dyptyk malarski Agawa jest przedstawieniem rośliny, która na wyspie San Servolo była niemym świadkiem cierpień pacjentów. Atmosferę tego miejsca przybliża także cykl portretów pacjentów znalezionych przez artystę w dziewiętnastowiecznym archiwum i film REENACTMENT 2023 Piotra Machy.
Dominik Lejman (ur. 1969). Absolwent Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku oraz Royal Col-lege of Art w Londynie. Zajmuje się malarstwem, które łączy z projekcjami wideo, realizuje wideofreski i prace w formie wielkoformatowych projekcji. Jest autorem licznych wystaw indywidualnych oraz projektów publicznych (m.in. stałe instalacje w szpitalach w Nowym Jorku i w Cleveland). Brał udział w wielu ekspozycjach zbiorowych, m.in. Biennale Architektury w Wenecji 2004, Sanguine w Fondazione Prada (2019). Ostatnia retrospektywna wystawa Dominika Lejmana Air Wants to Go odbyła się w 2020 roku w OPENHEIM we Wrocławiu. W 2022 Lejman jest autorem indywidualnej wystawy Lunatics w pawilonie Madnicity na wyspie San Servolo podczas 59 Biennale w Wenecji. Jego prace można znaleźć w wielu kolekcjach publicznych jak m.in. Muzeum Sztuki w Łodzi, Bremen Kunsthale, w przestrzeniach publicznych jak Cleveland Clinic collection oraz w wielu kolekcjach prywatnych. Laureat polskich i zagranicznych nagród, m.in. Paszportu „Polityki” (2001) i Berlin Art Prize (2018). Profesor doktor habilitowany Dominik Lejman jest kierownikiem II Pracowni Malarstwa na Uniwersytecie Artystycznym im. M. Abakanowicz w Poznaniu. Pracuje i mieszka w Poznaniu oraz w Berlinie.
Kuratorka wystawy: Eulalia Domanowska