Każde dzieło sztuki, nawet pozornie skromne, jest owocem niesłychanie złożonych procesów. Każde stanowi jakiś odrębny świat. Warto więc przyglądać się im dokładnie.
Dokładnie! – taki właśnie tytuł nosi cykl wystaw podczas których skupiamy uwagę naszą i naszych gości na jednym dziele. Będziemy się mu przyglądać, objaśniać je, dyskutować o nim, sytuować je w szerszych kontekstach.
Akt, Jerzy Nowosielski, 1978
Jerzy Nowosielski, jeden z najwybitniejszych polskich malarzy 2. połowy XX wieku, w swej twórczości miejsce wyjątkowe przyznał aktowi. Ten gatunek malarski o wielowiekowej tradycji w ujęciu artysty zyskał nowy, niezwykle oryginalny wymiar. Nowosielski malował akty przez blisko siedemdziesiąt lat, poszukując wciąż coraz doskonalszych form wyrazu.
Pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku na jego obrazach pojawiają się wizyjne akty na ciemnym, trudnym do zidentyfikowania tle. To właśnie z tego okresu pochodzi prezentowany na naszej wystawie obraz, który do zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku trafił w 1982 roku, prosto z rąk artysty.
Tło obrazu, sugerujące ścianę jakiegoś surowego wnętrza, zostało zestawione z kilku prostokątów namalowanych w różnych odcieniach błękitu. W lewym dolnym rogu pojawia się natomiast niewielka, ale intensywna plama czerwonej podłogi. Na tym tle malarz umieścił akt kobiecy, zastygły w zagadkowej pozycji siedzącej.
Korpus i nogi podzielone zostały siecią wyrazistych linii na płaszczyzny, zbudowane z różnych odcieni szarości, które miejscami przechodzą w tony bladoróżowe. Poszczególne fragmenty namalowanego w ten sposób ciała wyglądają jak monitory emitujące z wnętrza postaci tajemnicze światło.
Owalna głowa na wysmukłej szyi wyłania się sponad ukazanego poniżej torsu, niczym spoza teatralnego kostiumu. W twarzy przypominającej maskę widać niepokojące, przepastne otwory oczu i ust obwiedzione ostrym oranżowym obrysem. Na czole, pod oczyma, pod nosem i na brodzie rozbłyskują jasne pręgi, które przydają twarzy zwierzęcego, jakby kociego wyrazu.
Poniżej, na klatce piersiowej przedzielonej ostrą pionową linią, widać koncentryczne okręgi, tworzące wyobrażenie pełnych kobiecych piersi. W miejscu pępka rozwiera się tajemnicza pionowa szrama. Jej pomarańczowa krawędź rzuca barwny cień na wypukłość brzucha ukazaną poniżej.
W kompozycji dominują linie poziome i pionowe, które tworzą jakby odrębną abstrakcyjną strukturę nałożoną na wyobrażenie ludzkiego ciała w przestrzeni. Malarz nie opowiada nam tutaj żadnej rozwijającej się w czasie historii, a raczej poszukuje ujęcia ponadczasowego. Rezygnacja z narracji i psychologizacji prowadzi do nasycenia dzieła intensywną duchową aurą, tak bardzo znamienną dla twórczości Nowosielskiego