Witrażowe przeszklenia kościołów stanowiły w średniowieczu ogromne artystyczne, techniczne i finansowe wyzwanie, stanowiąc tym samym potwierdzenie prestiżu zleceniodawców. W okresie nowożytnym przyszedł czas usuwania tych witraży, tak że do naszych czasów dotrwał ich znikomy procent. Mimo XIX-wiecznej fascynacji średniowiecznym malarstwem witrażowym dziedzina ta, traktowana jako rzemiosło artystyczne i przez to ceniona niżej, nadal pozostaje – tak jak światło i barwa, które współtworzą witraż – fenomenem tyleż fascynującym, co trudno uchwytnym.
Witraże żyją tylko wtedy, gdy przenika je światło. Rzućmy zatem snop światła na ich fenomen: Jakie umiejętności posiadali witrażyści? Jak „czytać” witraże? Jakie było ich miejsce w panoramie sztuki epoki? To pytania, które twórcy wystawy stawiają w pierwszej jej części, prezentującej średniowieczne witraże z obecnych terenów Polski na tle innych dziedzin sztuki, które wraz z nimi tworzyły niegdyś splendor wnętrz.
Dalej pokazany jest proces zapominania o witrażach, ich rugowania z wnętrz sakralnych i ze świadomości ludzi w epoce nowożytnej. W końcu zaprezentowane są różne aspekty ponownego odkrywania witraży w XIX wieku: pierwsze przejawy fascynacji, kampanie konserwatorskie, projekty nowych przeszkleń do średniowiecznych kościołów i kolekcjonerstwo. Centrum tej opowieści jest kościół Mariacki w Krakowie, którego średniowieczne kwatery umieszczone na co dzień wysoko w oknach za ołtarzem Wita Stwosza – w obecnym stanie zachowania świadczącym o ich trudnych dziejach – stanowią szczególnie silny akord wystawy.
„Cud światła” to wyjątkowe przedsięwzięcie, dzięki któremu można zobaczyć witraże z polskich kolekcji muzealnych i prywatnych oraz z kościołów i klasztorów. Ponadto dzieła malarstwa tablicowego, hafty, złotnictwo, dokumenty, rysunki, projekty przeszkleń. Wiele z tych eksponatów nigdy dotąd nie była prezentowana publiczności. Niektóre z nich w ostatnich latach poddano badaniom i pieczołowitej konserwacji na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie – jak choćby wykonane około 1200 roku witraże z dawnej kolekcji Zamoyskich w Adampolu.
Kurator: dr Dobrosława Horzela, kierownik projektu „Korpus witraży średniowiecznych w Polsce” realizowanego w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
Koordynatorka wystawy: Ewa Kalita
Projektantka wystawy: Sylwia Siudak