Fotografie Bartka Szmaja, czyli transformacje jako uniwersalne przekształcanie iluzji w rzeczywistość
Dla przeciwwagi wielu uciążliwości życia niebo ofiarowało człowiekowi trzy rzeczy: nadzieję, sen i śmiech.
Immanuel Kant
Dotyk fotografii klasycznej w młodości pozostawia na zawsze ślad wiarygodności obrazu zapisanego światłem. Uczy postrzegania świata przez pryzmat wiernej kopii rzeczywistości, zarejestrowanej na światłoczułym negatywie lub pozytywie. Jednakże postępująca łatwość cyfrowego fotografowania budzi niepokój o autentyczność uzyskanego digitalnego artefaktu. Prawda dokumentu czy też imaginacji artystycznej zależy od nas samych, od przyjętego paradygmatu opowieści o sprawach ciekawych i bliskich. Tym bardziej jeśli zdjęcia robimy tylko w sytuacjach newralgicznych, pod wpływem emocji albo okoliczności egzystencjalnych. Taką rolę pełni fotografia w życiu Bartka Szmaja. Jego ponadczasowa rejestracja transformacji społeczno-politycznych, na wzór tych zakodowanych w pamięci z lat dzieciństwa spędzonego w schyłkowym PRL-u, jest uniwersalnym przekazem o bezsilności jednostki wobec systemu w każdym miejscu i czasie. W każdej cywilizacji pod wrażeniem pozornej arkadii kryje się realna walka o atrybuty władzy – mamonę i manipulację społeczeństwem. Dostrzega to wielu, ale tylko nielicznym udaje się, tak jak autorowi, powiedzieć o tym bezpośrednio, z delikatną nutką ironii zmuszającą do głębokiej refleksji nad dolą człowieka.
Do tego właśnie potrzebna jest nam fotografia – do refleksji nad światem i sobą samym. Jedno lub kilka wartościowych zdjęć może zastąpić setki zapisanych stron, ale też miliardy obrazków fruwających w przestrzeni wirtualnej pozostaną tylko wizualnym śmietnikiem bylejakości.
A przecież każdy z nas jest niepowtarzalnym przypadkiem życia tu i teraz, z nadziejami na przyszłość. O tym Bartek Szmaj opowiada we wzruszającej relacji z ostatnich chwil życia mamy, gdzie transformacja w formie egzystencjalnej nabiera osobistego, głębokiego wymiaru. Opowiada z czułością, przemyślanym kadrem rąk chwytających się okruchów rzeczywistości. Mam w pamięci kilka sławnych obrazów z drażliwych momentów naszego człowieczeństwa, okrutnych i pięknych – te pozostaną z nimi na zawsze.
Powtarzając za klasykiem: dla przeciwwagi wielu uciążliwości życia niebo ofiarowało człowiekowi trzy rzeczy: nadzieję, sen i śmiech – należy dodać – ale również śmierć.
Stanisław Kulawiak, sierpień 2024
Bartłomiej Szmaj (autor wystawy)
Urodzony w 1975 roku, wychowany w Ostrzeszowie. Związany z fotografią od początku lat 1990., kiedy to jako nastoletni członek Klubu Fotograficznego KADR zdobywał umiejętności fotograficzne i dokumentował lokalne wydarzenia. Od tamtej pory fotografia stała się dla niego narzędziem szczerej i głębokiej refleksji nad własnymi doświadczeniami oraz zmieniającą się rzeczywistością. Na swojej twórczej drodze nawiązuje do autentyzmu, przedwojennego kierunku w sztuce promowanego przez poetę Stanisława Czernika, a kontynuowanego obecnie przez fotografa Stanisława Kulawiaka. W 2019 roku ukończył Akademię Fotografii w Krakowie, gdzie obecnie mieszka. Obronił dyplom z wynikiem bardzo dobrym, prezentując pracę Transformacja, stworzoną pod kierunkiem Wojciecha Wilczyka. Zainspirowany komentarzami pod opublikowanymi na Facebooku zdjęciami z lat 1990., postanowił spojrzeć na współczesną rzeczywistość oczami osób twierdzących, że w Polsce niewiele się zmieniło. W swojej pracy dyplomowej zachęca do inwestowania w dalszy rozwój kraju. Jego prace, będące na pograniczu sztuki i dokumentu, poruszają tematykę zmian społeczno-gospodarczych od początku lat 90. XX wieku. Zawodowo związany z biznesem, posiada ponad 20-letnie doświadczenie w zarządzaniu marketingowym i rozwoju biznesu, zarówno na rynku polskim, jak i globalnym. Zdobył je, pracując dla takich firm, jak Kompania Piwowarska, PepsiCo, KFC czy bp. Jest absolwentem Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (magister zarządzania i marketingu), Uniwersytetu Warszawskiego (Podyplomowe Studia Psychologii Zachowań Rynkowych) oraz Kellogg School of Management (Sales and Marketing Academy). Prowadzi wykłady na studiach organizowanych przez SAR (Stowarzyszenie Agencji Reklamowych). Był również jurorem prestiżowych konkursów marketingowych, takich jak Effie czy Golden Arrow. To unikalne połączenie doświadczenia artystycznego z wieloletnim doświadczeniem biznesowym nadaje jego fotografiom szczególną perspektywę. W pracy Plastic Footprint nawiązał do swojego doświadczenia reklamowego. Wspólnie z Ewą Tokarz-Gębską, cenioną stylistką zdjęć reklamowych, stworzył nadmorski krajobraz z plastikowej folii, zwracając uwagę na kwestie zanieczyszczenia środowiska. Fotografia towarzyszy mu także w przeżywaniu głębokich emocji, takich jak miłość czy śmierć. Niedawno zakończył cykl zdjęć Życzę Ci nieba, dokumentując ostatnie chwile spędzone ze swoją umierającą matką. Jego prace były prezentowane na licznych wystawach indywidualnych i zbiorowych, a sam artysta aktywnie wspiera działalność charytatywną, szczególnie program społeczny Akademia Przyszłości – https://bit.ly/Szmaj4Future. Poprzez swoje prace i działania stara się nie tylko rejestrować rzeczywistość, ale również na nią wpływać, nadając jej głębszy sens.
Stanisław Kulawiak (kurator wystawy)
Urodzony w 1954 roku w Ostrzeszowie, wybitny polski artysta fotograf, który od wielu lat odgrywa istotną rolę w rozwoju polskiej fotografii artystycznej. Jako członek założyciel Grupy Twórczej SEM oraz Jaszczurowej Galerii Fotografii a także, aktywny od 1980 roku, członek Związku Polskich Artystów Fotografików (ZPAF), Kulawiak odgrywa istotną rolę w kształtowaniu sceny fotograficznej w Polsce. Jest on autorem i współautorem wielu wystaw fotograficznych, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych, prezentowanych w Polsce i za granicą.
Kulawiak ukończył Liceum Ogólnokształcące w Ostrzeszowie, a następnie studiował na Wydziale Elektrycznym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Już w 1974 roku rozpoczął swoją przygodę z fotografią, prowadząc Studencką Agencję Fotograficzną. Jego twórczość obejmuje szerokie spektrum tematów, w tym fotografię architektury, dokumentacyjną, krajobrazową, krajoznawczą, podróżniczą, portretową, przyrodniczą oraz reportażową. W latach 1983–1989 współpracował jako fotograf z Teatrem im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, a od 1999 roku do 2013 prowadził wspólnie z żoną Zofią Oficynę Wydawniczą Kulawiak. Od 2010 roku kierował Stowarzyszeniem Regionalnego Ośrodka Dokumentacji Wieża 1916, a od 2013 roku jest właścicielem Wydawnictwa i Archiwum Cyfrowego Pustkowie. Jego prace znajdują się w zbiorach Archiwum Fotografii Fundacji Ośrodka KARTA, w kolekcjach prywatnych i muzeach.
Za swoje zasługi w dziedzinie fotografii artystycznej Stanisław Kulawiak został uhonorowany wieloma odznaczeniami, w tym Złotym Medalem „Za Zasługi dla Rozwoju Twórczości Fotograficznej” (2016), Odznaką Honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2017) oraz Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2024).