Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie powstało w 1854 roku, jako pierwsza tego typu instytucja na ziemiach polskich. Inicjatorem jego powołania był Walery Wielogłowski, który stanął na czele komitetu założycielskiego i opracował szkic statutu, na którym Towarzystwo miało oprzeć swoją działalność. Posiedzenie inaugurujące działalność Towarzystwa odbyło się 21 stycznia 1854 roku w gmachu Szkoły Technicznej przy ul. Gołębiej 22, a przewodniczył mu Ambroży Grabowski. Przyjęto na nim statut, wcześniej zatwierdzony przez władze w Wiedniu i wybrano członków pierwszej Dyrekcji z Władysławem Sanguszko jako prezesem, Henrykiem Wodzickim jako wiceprezesem i Walerym Wielogłowskim jako sekretarzem.
Zasady funkcjonowania Towarzystwa i jego struktura organizacyjna skonstruowane zostały w nawiązaniu do wzorów analogicznych instytucji zagranicznych. Zasadniczym celem, jaki sobie postawiło, było budzenie i szerzenie zamiłowania do sztuk pięknych w kraju oraz moralne i materialne wspieranie artystów polskich. Do realizacji tak szeroko zakreślonych zadań służyły różnorodne inicjatywy, spośród których najważniejszą była organizacja wystaw nieustających. Dawały one artystom, zwłaszcza Polakom z Galicji i z Królestwa, możliwość prezentowania swojego dorobku przed rodzimą publicznością, zaś publiczności tej zapewniały przegląd sił współczesnego malarstwa.
Sale TPSP, przez wiele lat jedynej instytucji wystawienniczej w Krakowie, stały się miejscem debiutów najwybitniejszych artystów polskich m.in. Jana Matejki, Juliana Fałata, Włodzimierza Tetmajera, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Jacka Malczewskiego i innych. Początkowo w zakres zadań statutowych TPSP wchodziło także tworzenie zbiorów własnych, obejmujących dzieła sztuki, na których by smak ogólny mógł się wykształcić, zamiłowanie sztuki wzrastać i krytyka zdrowa a sprawiedliwa wyrabiać się dała. Zalążkiem tych zbiorów miała stać się „Galeria im. Dąbskich”, oddana Towarzystwu w depozyt na czas nieograniczony przez członka Dyrekcji Władysława Dąbskiego. Obok 200 obrazów wchodzących w skład tej kolekcji, Towarzystwo posiadało również kilka innych, uzyskanych drogą darowizny lub nabytych w oparciu o środki kumulowane w ramach funduszu dzieł pomnikowej treści. Do dnia dzisiejszego kolekcja dzieł sztuki TPSP powiększyła się znacząco zarówno pod względem unikalności i wartości muzealnej jej obiektów jak i ilości posiadanych prac.
W tym roku przypada 170. rocznica powstania Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Dlatego w miesiącu wrześniu i październiku 2024 roku w Pałacu Sztuki pragniemy świętować nasz jubileusz uroczystym wernisażem wraz z zaproszonymi gośćmi, oficjelamii przyjaciółmi TPSP, na którym między innymi uhonorujemy wybrane oraz zasłużone dla TPSP osoby i instytucje medalami 170-lecia TPSP i medalami Mecenasa Sztuki TPSP. Podczas dwumiesięcznej wystawy „Kolekcja dzieł sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie” ukazującej bogactwo naszych zbiorów będzie można zobaczyć prace m.in. Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera, Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Stanisława Kamockiego, Stanisława Radziejowskiego, Teodora Grotta, Konstantego Laszczki i wielu innych.
Przemysław Witek
Tomasz Merstallinger Kurator wystawy w Świetlicy Wyspiańskiego
Fotografia u góry: Jacek Malczewski, Mój koncert I, ok. 1905