Do obrazu dołączona jest opinia dr Anny Żakiewicz z maja 2025 r.
W regulaminie Firmy Portretowej „S.I. Witkiewicz“ Witkacy wyróżnił pięć typów portretów i oznaczył je kolejnymi literami alfabetu od A do E. Jeden z typów – C – był wyjątkowy. Wykonywany tylko dla przyjaciół, za darmo, na ogół podczas spotkań towarzyskich połączonych ze spożyciem alkoholu, a niekiedy z eksperymentowaniem z zażywaniem narkotyków. Portrety typu C były rysowane swobodnie, często model był znacznie zdeformowany, jednak dzięki mistrzowskiemu uchwyceniu jego cech charakterystycznych zawsze rozpoznawalny. Wizerunki takie sygnowane były przeważnie artystycznym pseudonimem w przeciwieństwie do innych dzieł Firmy Portretowej podpisywanych oficjalnie: Ignacy Witkiewicz.
Twarz modela jest lekko zdeformowana i dla większej ekspresji ujęta w tzw. ciasnym kadrze – jej zbliżenie wypełnia całą powierzchnię podłoża, a czubek głowy został ucięty. Ten sposób kadrowania Witkacy wypracował sobie jeszcze przed 1914 rokiem, wykonując portrety fotograficzne, do czego sam skonstruował specjalny obiektyw. Potem często stosował ten chwyt w wizerunkach rysowanych pastelami. Nie mamy dowodu na potwierdzenie tożsamości mężczyzny, jednak wiele wskazuje, że jest to wybitny aktor teatralny i filmowy okresu dwudziestolecia międzywojennego, założyciel funkcjonującego do dziś warszawskiego teatru Ateneum (1927), Stefan Jaracz (1883-1945). Charakterystyczna asymetria szerokiej twarzy z wyraźnie mniejszym lewym okiem, mocno zarysowane brwi, duży nos i szerokie usta o wąskich wargach otwarte w uśmiechu ukazującym górne złote zęby niezwykle przypominają ówczesne fotografie Jaracza oraz jego późniejszy o 10 lat portret wykonany też przez Witkacego zatytułowany Jary Pijanacz (także w typie C) nawiązując do znanego powszechnie nałogu aktora.
W 1924 roku Witkacy był już znanym, choć uważanym za kontrowersyjnego, dramaturgiem. Był już wówczas autorem blisko 20 sztuk teatralnych oraz wielu artykułów i polemik związanych z teatrem oraz pracy teoretycznej Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze (1923), która spotkała się z dużym zainteresowaniem. Kilka dramatów wystawiły teatry w Warszawie, Krakowie i Toruniu. Jaracz w tym czasie występował na scenach warszawskich teatrów Rozmaitości i Narodowego oraz grał w filmach. Obaj panowie obracali się w tym środowisku, trudno więc wyobrazić sobie, żeby się nie znali, zwłaszcza, że i Jaracz i Witkacy nie stronili od napojów wyskokowych, których z pewnością nie brakowało podczas przyjęć popremierowych i innych spotkań towarzyskich w tym kręgu. Portret, którego modelem najprawdopodobniej był Stefan Jaracz, jest więc nie tylko efektownym dziełem Witkacego z przełomowego roku 1924, kiedy to dojrzewał pomysł Firmy Portretowej „S.I. Witkiewicz“, ale też interesującym dokumentem zainteresowań teatralnych artysty, które były dlań niemniej ważne niż malarstwo.
Z opinii dr Anny Żakiewicz
PORTRET MĘŻCZYZNY (STEFAN JARACZ?), 1924
pastel, papier brązowy
65 x 49,8 cm
sygn. u dołu po prawej ukośnie: Witkacy T.C [kółku] | 1924
Do obrazu dołączona jest opinia dr Anny Żakiewicz z maja 2025 r.
W regulaminie Firmy Portretowej „S.I. Witkiewicz“ Witkacy wyróżnił pięć typów portretów i oznaczył je kolejnymi literami alfabetu od A do E. Jeden z typów – C – był wyjątkowy. Wykonywany tylko dla przyjaciół, za darmo, na ogół podczas spotkań towarzyskich połączonych ze spożyciem alkoholu, a niekiedy z eksperymentowaniem z zażywaniem narkotyków. Portrety typu C były rysowane swobodnie, często model był znacznie zdeformowany, jednak dzięki mistrzowskiemu uchwyceniu jego cech charakterystycznych zawsze rozpoznawalny. Wizerunki takie sygnowane były przeważnie artystycznym pseudonimem w przeciwieństwie do innych dzieł Firmy Portretowej podpisywanych oficjalnie: Ignacy Witkiewicz.
Twarz modela jest lekko zdeformowana i dla większej ekspresji ujęta w tzw. ciasnym kadrze – jej zbliżenie wypełnia całą powierzchnię podłoża, a czubek głowy został ucięty. Ten sposób kadrowania Witkacy wypracował sobie jeszcze przed 1914 rokiem, wykonując portrety fotograficzne, do czego sam skonstruował specjalny obiektyw. Potem często stosował ten chwyt w wizerunkach rysowanych pastelami. Nie mamy dowodu na potwierdzenie tożsamości mężczyzny, jednak wiele wskazuje, że jest to wybitny aktor teatralny i filmowy okresu dwudziestolecia międzywojennego, założyciel funkcjonującego do dziś warszawskiego teatru Ateneum (1927), Stefan Jaracz (1883-1945). Charakterystyczna asymetria szerokiej twarzy z wyraźnie mniejszym lewym okiem, mocno zarysowane brwi, duży nos i szerokie usta o wąskich wargach otwarte w uśmiechu ukazującym górne złote zęby niezwykle przypominają ówczesne fotografie Jaracza oraz jego późniejszy o 10 lat portret wykonany też przez Witkacego zatytułowany Jary Pijanacz (także w typie C) nawiązując do znanego powszechnie nałogu aktora.
W 1924 roku Witkacy był już znanym, choć uważanym za kontrowersyjnego, dramaturgiem. Był już wówczas autorem blisko 20 sztuk teatralnych oraz wielu artykułów i polemik związanych z teatrem oraz pracy teoretycznej Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze (1923), która spotkała się z dużym zainteresowaniem. Kilka dramatów wystawiły teatry w Warszawie, Krakowie i Toruniu. Jaracz w tym czasie występował na scenach warszawskich teatrów Rozmaitości i Narodowego oraz grał w filmach. Obaj panowie obracali się w tym środowisku, trudno więc wyobrazić sobie, żeby się nie znali, zwłaszcza, że i Jaracz i Witkacy nie stronili od napojów wyskokowych, których z pewnością nie brakowało podczas przyjęć popremierowych i innych spotkań towarzyskich w tym kręgu. Portret, którego modelem najprawdopodobniej był Stefan Jaracz, jest więc nie tylko efektownym dziełem Witkacego z przełomowego roku 1924, kiedy to dojrzewał pomysł Firmy Portretowej „S.I. Witkiewicz“, ale też interesującym dokumentem zainteresowań teatralnych artysty, które były dlań niemniej ważne niż malarstwo.
Z opinii dr Anny Żakiewicz