Rysunek był pierwotnie własnością Franciszka Krzyształowicza (1868-1931) profesora medycyny na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a od 1919 profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Przyjaciel, szkolny kolega i lekarz artysty miał pokaźną kolekcję jego prac, w tym własny portret, portret żony, słynne Chochoły i jeden z Widoków na Kopiec Kościuszki. Część zbioru (11 prac) pp. Krzyształowiczowie przekazali do Muzeum Narodowego w Warszawie. Natomiast losy prezentowanego rysunku nie są znane; wiadomo tylko, że po wojnie (via USA ?) znalazł się ponownie w Europie.

Rysunek Polonia wiąże się z historią witraża projektowanego dla Katedry Łacińskiej we Lwowie. W świątyni tej prowadzono prace renowacyjne i postanowiono dodatkowo ozdobić ją witrażami. Inicjatywa by ich wykonanie powierzyć, m.in. przebywającym wówczas w Paryżu, utalentowanym młodym artystom - Stanisławowi Wyspiańskiemu i Józefowi Mehofferowi, wyszła od historyka sztuki, ks. prof. Eustachego Skrochowskiego, członka Komitetu odnowy Katedry.

Jesienią 1892 roku Wyspiański otrzymał zamówienie na witraż przedstawiający Śluby Jana Kazimierza, Mehoffer na Kazimierza Wielkiego - fundatora Katedry. W lutym 1893 obaj artyści rozpoczęli prace nad projektami witraży. Projekty Mehoffera przyjęto i skierowano do realizacji w listopadzie 1893, natomiast projekt Wyspiańskiego - przedstawiony lwowskiemu Komitetowi w wersji ostatecznej w sierpniu 1894 - wzbudził kontrowersje. Komitet restauracji Katedry zasugerował zmiany i poprawki, dotyczące głównie zbyt gminnych a nawet "szpetnych" rysów Matki Boskiej i postaci w górnej części witrażu. Urażony artysta na te poprawki nie przystał i zabrał kartony do Krakowa, wystawiając je następnie w Sukiennicach. Witraż pozostał w fazie projektu.
W tym wczesnym dziele Wyspiańskiego dostrzegalne są inspiracje zarówno malarstwem Matejki, mistrza i nauczyciela artysty, jak i sztuką krakowskiego gotyku. Kompozycję witrażu Wyspiański ujął dwustrefowo, dzieląc ją na strefę realną, historyczną i wizyjną, symboliczną. W części dolnej umieścił scenę Ślubów Jana Kazimierza przed lwowskim cudownym obrazem Matki Boskiej, w części górnej - wizję omdlewającej Polonii otoczonej postaciami płaczków, a ponad nimi jeszcze Matkę Boską z Dzieciątkiem i Archanioła Michała. Całość daje sugestywne wrażenie niepohamowanego pędu w górę, ku postaci Madonny.
Pęd ten podkreśla spiętrzenie postaci i drzewca sztandarów w części dolnej, a wyżej - wzniesione w górę ręce płaczków, które upodobniają się do długich łodyg zeschłych kwiatów dopełniających całości kompozycji.
Poszczególne fragmenty projektu witraża były przedmiotem szkiców, rysunków, a także skończonych, oddzielnych opracowań. Niektóre - jak np. Matkę Boską z Dzieciątkiem - Wyspiański powtarzał także w odrębnych, późniejszych kompozycjach. Kilkakrotnie opracował także samą postać Polonii, personifikację cierpiącej Polski przedstawionej jako omdlewająca kobieta w podbitym gronostajami czerwonym królewskim płaszczu i z podwiązanym do pasa Szczerbcem.

W czasie opracowywania koncepcji i prac nad witrażem do lwowskiej Katedry Wyspiański, głęboko przejęty tematem, napisał dramat Królowa Korony Polskiej (1893). Zawarty w nim literacki opis wizji Jana Kazimierza współbrzmi z malarską wizją artysty.

Ha! Patrzcie...
świec płomienie
jak strumienie gorejące
płyną w sklepienie.
Kadzideł dymy
oplątały widzenie ...
Kwiaty z ołtarza uciekają,
do stropu biegą.
Góra płynie niesiona
przez tłum ludzi ...
włosy na wiatr, ramiona
obnażone...
uchyla się płaszcz szkarłatny


[...]
Rozpacz, żale
jęki nad sobą słyszę,
serce pęknąć chce z bólu.

[...]
To Polska nasza niesiona.
Polska to nasza styrana,
Polska to nasza zhańbiona.
Orły frunęły z płaszcza
ku Maryi płyną w niebo ...

S. Wyspiański, Królowa Korony Polskiej, Dzieła zebrane, 1964, t. 1, s. 48-50


Polonia jest reprodukowana i opisana w tzw. "katalogu Świerza" [w]:
- S. Przybyszewski, T. Żuk-Skarszewski, S. Świerz, Stanisław Wyspiański. Dzieła malarskie, Biblioteka Polska, Kraków, Warszawa, Bydgoszcz 1925, s. 108, nr kat. 99, il. tabl. VIII (Studjum do "Polonji"; rys. węglem (r. 1894), własność prof. dr Franciszek Krzyształowicz w Warszawie).


Tekst niniejszej noty opracowany w oparciu o artykuł Elżbiety Charazińskiej:
- Projekty witraża dla katedry rzymsko-katolickiej we Lwowie [w:] Jak meteor... Stanisław Wyspiański (1869-1907). Artyście w setną rocznicę śmierci, Katalog wystawy dzieł ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 2007, s. 66-69.