Prezentowane dzieło stanowi lewe skrzydło tryptyku (którego centralną część wystawiona była na marcowej licytacji w naszym domu aukcyjnym) pokazanego przez Jacka Malczewskiego na III Dobroczynnej Wystawie TZSP w Warszawie w 1906 roku pod autorskim tytułem Stara baśń. W roku 1916 tryptyk wystawiony został w TZSP w Warszawie, jako własność dra Leona Goldberga-Górskiego w Warszawie, w którego zbiorach określany był jednoznacznym tytułem Sztuka. Latem 1929 roku tryptyk eksponowany był w TZSP w Warszawie jako własność Edmunda Mętlewicza.
Nie jest wiadome, kiedy tryptyk Sztuka został rozdzielony. Mogło się to stać jeszcze przed wojną. Nalepka warszawskiego antykwariatu Abe Gutnajera, która znajdowała się na prezentowanej w marcu centralnej części tryptyku (tożsamy ślad możemy zaobserwować na odwrocie powyższego obrazu) tytułowała obraz nie jako Sztuka lecz jedynie Kocica. Może to świadczyć o tym, że już wówczas warszawski marchand rozdzielił tryptyk. Wojenne i późniejsze losy Sztuki nie są znane. Dwie części tryptyku: Pastuszek i Chimera oraz Artysta i Chimera odnalazły się w latach 90. XX wieku. Dzieje ostatniej części w dalszym ciągu nie są znane.
Tak o tryptyku Stara baśń pisał Władysław Wankie w recenzji z pierwszego pokazu dzieła na III Dorocznej Wystawie w warszawskiej Zachęcie w roku 1906:
Indywidualnością, siłą wewnętrzną, tęgością formy /.../ wybija się Jacka Malczewskiego tryptyk: „Chimera“. Stara, jak świat, a zawsze nowa, jak świt dzienny i zawsze po wszystkie czasy powtarzająca się baśń... Sztuką ją zwiemy; kogo w posiadanie pochwyci, tego już trzyma na zawsze, a bierze tylko tych – co kocha, tych tylko zatrzymuje, tym rwie struny serdeczne i w tych tylko zatapia szpony najgłębiej w ciało i dusze: wżera się, chłonie i... niszczy!
Ta „Chimera“ kochanka pół-zwierzę-kobieta, lubieżnie rozsiadła się śród pól, śród ruin i zagonów, młodą runią barwionych, śród natury bogatej a bujnej, czarownej, przesyconej poezyą nieuchwytnej zmysłowości. Kosmate, kocie swe uda rozwarła, głowę o antycznej fryzurze zwróciła w stronę młodego wyrostka. – Wiejskie stworzenie gęsi pasało tuż... Tuż obok, nad strugą i na fujarce grywał, o niczem nie wiedząc, głosem gęśli Chimery zwabiony, nadbiegł i słucha, słucha, dziwuje się... „nie wiedzący co się to właściwe dzieje“... A straszna pani gra mu jakąś nową nutę, i to taką,
co w krew idzie nazawsze.
Obraz opisany i reprodukowany:
– III Wystawa Doroczna, TZSP, Warszawa 1906, s. 4, nr 77 [Stara Baśń];
– Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem za rok 1906, Warszawa 1907, s. 15;
– W. Wankie, IIIcia „Doroczna“ Salon Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, [w:] „Świat“ 1906. II, nr 49, tekst s. 7, il. s. 1 (ilustracje całości s. 1-3);
– [kat.] Wystawa obrazów, rzeźb i sztychów „Dziecko w Sztuce“, Komitet Warszawski Kwesty „Ratujcie Dzieci“, TZSP 1916, nr kat. 76 [wł. Leona Goldberga];
– [kat.] Sto lat malarstwa polskiego (z prywatnych zbiorów warszawskich) w Pałacu Łazienkowskim w Warszawie, [Warszawa] MCMXIX, s. 11, nr 144 [Sztuka; tryptyk, wł. Leona Goldberga];
– Album reprodukcji obrazów z wystawy „Sto lat malarstwa polskiego“ z prywatnych zbiorów warszawskich w Pałacu Łazienkowskim, Warszawa, MCMXIX, s. 29, nr 144 I, il.;
– Katalog Wystawy Jubileuszowej prac Jacka Malczewskiego, TZSP, Warszawa 1925, s. 9, nr kat. 86 (własność Leona Goldberga-Górskiego);
– Przewodnik nr III po wystawie TZSP, Wystawa jubileuszowa Jacka Malczewskiego, Warszawa VI 1925, s. 7, kat. 86 (własność Leona Goldberga-Górskiego);
– Przewodnik Nr. 45. po wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, Treść Wystawa malarstwa polskiego drugiej połowy XIX wieku; lipiec-sierpień 1929, Wydawnictwo Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, s. 14; nr kat. 980 [Sztuka (tryptyk) ol., wł. E. Mętlewicz];
– Z. Nowak, Zbiory Leona Franciszka Goldberg-Górskiego, [w:] Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. X, Warszawa 1966: [całość: ss. 423-447], s. 443, nr kat. 80 [Sztuka – tryptyk];
– E. Charazińska, E. Micke-Broniarek, A.Tyczyńska, Malarstwo polskie w zbiorach prywatnych, Warszawa 1995, s. 110, il. 115 [pozostałe skrzydła: il. 114, 116].
olej, tektura
32,4 x 40,5 cm
sygn. l.d.: J Malczewski | 1905
na odwrocie nalepki i napisy:
– u góry (ołówkiem): 377-37, obok ślad po nalepce (zapewne salonu sztuki Abe Gutnajera);
– poniżej centralnie umieszczony, naniesiony czerwoną kredką, nr 1 (odnoszący się do pozycji w tryptyku);
– na ramie u góry nalepka wystawy w MNW o treści: IV/9. | Pastuszek i chimera | J. Malczewski – pryw. | MNW/ KONIEC WIEKU ‘96
– na dole ramy nalepka MNW (druk, długopis): Muzeum Narodowe | w Warszawie | p 274/96/2
Prezentowane dzieło stanowi lewe skrzydło tryptyku (którego centralną część wystawiona była na marcowej licytacji w naszym domu aukcyjnym) pokazanego przez Jacka Malczewskiego na III Dobroczynnej Wystawie TZSP w Warszawie w 1906 roku pod autorskim tytułem Stara baśń. W roku 1916 tryptyk wystawiony został w TZSP w Warszawie, jako własność dra Leona Goldberga-Górskiego w Warszawie, w którego zbiorach określany był jednoznacznym tytułem Sztuka. Latem 1929 roku tryptyk eksponowany był w TZSP w Warszawie jako własność Edmunda Mętlewicza.
Nie jest wiadome, kiedy tryptyk Sztuka został rozdzielony. Mogło się to stać jeszcze przed wojną. Nalepka warszawskiego antykwariatu Abe Gutnajera, która znajdowała się na prezentowanej w marcu centralnej części tryptyku (tożsamy ślad możemy zaobserwować na odwrocie powyższego obrazu) tytułowała obraz nie jako Sztuka lecz jedynie Kocica. Może to świadczyć o tym, że już wówczas warszawski marchand rozdzielił tryptyk. Wojenne i późniejsze losy Sztuki nie są znane. Dwie części tryptyku: Pastuszek i Chimera oraz Artysta i Chimera odnalazły się w latach 90. XX wieku. Dzieje ostatniej części w dalszym ciągu nie są znane.
Tak o tryptyku Stara baśń pisał Władysław Wankie w recenzji z pierwszego pokazu dzieła na III Dorocznej Wystawie w warszawskiej Zachęcie w roku 1906:
Indywidualnością, siłą wewnętrzną, tęgością formy /.../ wybija się Jacka Malczewskiego tryptyk: „Chimera“. Stara, jak świat, a zawsze nowa, jak świt dzienny i zawsze po wszystkie czasy powtarzająca się baśń... Sztuką ją zwiemy; kogo w posiadanie pochwyci, tego już trzyma na zawsze, a bierze tylko tych – co kocha, tych tylko zatrzymuje, tym rwie struny serdeczne i w tych tylko zatapia szpony najgłębiej w ciało i dusze: wżera się, chłonie i... niszczy!
Ta „Chimera“ kochanka pół-zwierzę-kobieta, lubieżnie rozsiadła się śród pól, śród ruin i zagonów, młodą runią barwionych, śród natury bogatej a bujnej, czarownej, przesyconej poezyą nieuchwytnej zmysłowości. Kosmate, kocie swe uda rozwarła, głowę o antycznej fryzurze zwróciła w stronę młodego wyrostka. – Wiejskie stworzenie gęsi pasało tuż... Tuż obok, nad strugą i na fujarce grywał, o niczem nie wiedząc, głosem gęśli Chimery zwabiony, nadbiegł i słucha, słucha, dziwuje się... „nie wiedzący co się to właściwe dzieje“... A straszna pani gra mu jakąś nową nutę, i to taką,
co w krew idzie nazawsze.
Obraz opisany i reprodukowany:
– III Wystawa Doroczna, TZSP, Warszawa 1906, s. 4, nr 77 [Stara Baśń];
– Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem za rok 1906, Warszawa 1907, s. 15;
– W. Wankie, IIIcia „Doroczna“ Salon Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, [w:] „Świat“ 1906. II, nr 49, tekst s. 7, il. s. 1 (ilustracje całości s. 1-3);
– [kat.] Wystawa obrazów, rzeźb i sztychów „Dziecko w Sztuce“, Komitet Warszawski Kwesty „Ratujcie Dzieci“, TZSP 1916, nr kat. 76 [wł. Leona Goldberga];
– [kat.] Sto lat malarstwa polskiego (z prywatnych zbiorów warszawskich) w Pałacu Łazienkowskim w Warszawie, [Warszawa] MCMXIX, s. 11, nr 144 [Sztuka; tryptyk, wł. Leona Goldberga];
– Album reprodukcji obrazów z wystawy „Sto lat malarstwa polskiego“ z prywatnych zbiorów warszawskich w Pałacu Łazienkowskim, Warszawa, MCMXIX, s. 29, nr 144 I, il.;
– Katalog Wystawy Jubileuszowej prac Jacka Malczewskiego, TZSP, Warszawa 1925, s. 9, nr kat. 86 (własność Leona Goldberga-Górskiego);
– Przewodnik nr III po wystawie TZSP, Wystawa jubileuszowa Jacka Malczewskiego, Warszawa VI 1925, s. 7, kat. 86 (własność Leona Goldberga-Górskiego);
– Przewodnik Nr. 45. po wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, Treść Wystawa malarstwa polskiego drugiej połowy XIX wieku; lipiec-sierpień 1929, Wydawnictwo Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, s. 14; nr kat. 980 [Sztuka (tryptyk) ol., wł. E. Mętlewicz];
– Z. Nowak, Zbiory Leona Franciszka Goldberg-Górskiego, [w:] Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, t. X, Warszawa 1966: [całość: ss. 423-447], s. 443, nr kat. 80 [Sztuka – tryptyk];
– E. Charazińska, E. Micke-Broniarek, A.Tyczyńska, Malarstwo polskie w zbiorach prywatnych, Warszawa 1995, s. 110, il. 115 [pozostałe skrzydła: il. 114, 116].