wymiary: 27.5 x 19.5 cm,
ołówek, papier
wymiary w świetle passe-partout
sygn. po prawej: JM | 2/3 888 | rp.
Pod kompozycją, po prawej, napis-dedykacja: Pannie Emilji Witaszewskiej
Matka Boża z Dzieciątkiem jest jednym z rysunkowych projektów Matejki do ikonostasu dla greckokatolickiej cerkwi św. Norberta (Podniesienia Krzyża) przy ul. Wiślnej w Krakowie. Ówczesny administrator, a od 1888 także proboszcz tej parafii, ks. Jan Borsuk podjął wtenczas energiczne działania w celu odnowienia, częściowej przebudowy i uświetnienia zaniedbanej świątyni. Matejko, zaprzyjaźniony z ks. Borsukiem, obiecał mu swą pomoc i w roku 1888 wykonał 30 ołówkowych szkiców - projektów obrazów do nowego, murowanego ikonostasu zaprojektowanego przez T. Stryjeńskiego. Rysunki Matejki przedstawiały, m.in. Chrystusa na majestacie, Podniesienie krzyża, Hołd Trzech Króli, Chrystusa z uczniami w Emaus, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowstąpienie, Matkę Bożą z Dzieciątkiem, Mojżesza, Daniela, Izajasza, apostołów i ewangelistów. „Rysując, starał się nawiązywać do charakteru cerkiewnych malowideł, jednak bizantyjska stylizacja, statyczność i hieratyczność były mu obce, przeto w niektórych rysunkach wzięła górę indywidualność artysty - pojawiły się postacie dynamiczne, typowo matejkowskie, odległe od tradycji bizantyńskich“ (cyt. za: M. Przemecka-Zielińska; patrz niżej bibliografia, s. 22). Według tych projektów Matejki olejne obrazy do ikonostasu namalował następnie jego uczeń, Władysław Rossowski. Jak wspomina M. Gorzkowski, gotowy ikonostas „dość się Matejce podobał“.
Późniejsze losy cerkwi św. Norberta były trudne. W 1947 świątynię odebrano grekokatolikom, a wyjęte z ikonostasu obrazy przekazano do muzeum Domu Matejki. Parafia greckokatolicka została tu przywrócona dopiero w 1998; na dawne miejsce powrócił też ikonostas - w roku 2004 obrazy przekazano cerkwi św. Norberta.
Zespół 30 matejkowskich szkiców do ikonostasu uległ rozproszeniu; obecnie sześć a nich znajduje się w zbiorach Muzeum Domu Matejki w Krakowie, a dwa są w Galerii Obrazów we Lwowie. W tym kontekście pojawienie się pięknego rysunku Matka Boża z Dzieciątkiem, rysunku pomyślany jako samoistne, ukończone dzieło staje się swoistym wydarzeniem.
Jak informuje nas autorska dedykacja, rysunek ten - już po wykorzystaniu go przez Rossowskiego - Matejko ofiarował pannie Emilii Witaszewskiej, „bawiącej dla dozoru przy panienkach młodych“ Helenie i Beacie, córkach artysty. W 1878 Witaszewska towarzyszyła pani Teodorze Matejkowej, gdy ta jechała „do wód“. Według Gorzkowskiego, była to „stara panna, zgryźliwa“ intrygantka. Odeszła z domu Matejków ok. 1890/92.
Rysunek reprodukowany w:
- St. Tarnowski, Matejko, Kraków 1897, il. na s. 375 (tekst o projektach do ikonostasu i reprodukcje innych szkiców na ss. 374-378).
O ikonostasie i rysunkach J. Matejki, m.in. także w:
- M. Gorzkowski, Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, oprac. K. Nowacki, I. Trybowski, Kraków 1993;
- M. Przemecka-Zielińska, Malarstwo religijne Jana Matejki, Kraków 1994, s. 22-23, 30);
- E. Matyaszewska, „Wierzę w cuda nie od dziś“ - religia w życiu i twórczości Matejki, KUL, Lublin 2007, s. 121-131.