Filomaci (gr. miłośnicy nauki) - tajne stowarzyszenie studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego, o celach społeczno-patriotycznych i samokształceniowych działające w latach 1817-1823. Tajne związki pojawiały się powszechnie w ówczesnej Europie. Powstawały w krajach niemieckich, Austrii, a nawet w Rosji. Było to odpowiedzią na porządek polityczny, jaki zbudowały w Europie kraje Świętego Przymierza, porządek, który nie uwzględniał niepodległościowych i narodowych interesów poszczególnych narodów oraz sprzeciwiał się liberalnym dążeniom. W dniu 1.10.1817 r. powstało w Wilnie Towarzystwo Filomatów - miłośników, przyjaciół nauki. Twórcami Filomatów byli m.in. Jan Czeczot, Józef Kowalewski, Onufry Pietraszkiewicz, Józef Jeżowski (prezes), Franciszek Malewski (syn rektora), Tomasz Zan i Adam Mickiewicz, należeli do związku także Jan Sobolewski - fizyk i matematyk, Kazimierz Piasecki - prawnik, Wincenty Budrewicz - matematyk, ks. Dionizy Chlewiński, Stanisław Kozakiewicz - prawnik, Ignacy Domeyko - matematyk i fizyk, Teodor Łoziński - matematyk i fizyk. Związek był zorganizowany na wzór wolnomularski. Filomaci zajmowali się także kształtowaniem osobowości, siły woli oraz umiejętności intelektualnych i literackich. W następnej kolejności skupili się na zagadnieniach narodowych. Postanowili pracować na rzecz odpowiedniego wychowania społeczeństwa i przygotowania go do walki z caratem. Celem tych działań miała być niepodległość Polski i wyzwolenie chłopów z poddaństwa. W 1820 r. zdecydowano się na utworzenie kolejnej organizacji. Był nią Związek Filaretów - tym razem przyjaciół cnoty i dzielności moralnej. W 1822 r. ukaz carski zakazał tworzenia jakichkolwiek tajnych związków. W rok później policja carska wpadła na trop tajnej organizacji działającej na Uniwersytecie Wileńskim. Do Wilna przyjechał Nikołaj Nowosilcow w celu przeprowadzenia śledztwa. Aresztowano stu kilkudziesięciu studentów. Przesłuchiwano także kadrę nauczycielską. Dwaj główni oskarżeni Tomasz Zan oraz Jan Czeczot zostali skazani na 12 i 6 miesięcy więzienia. Pozostałych dwudziestu oskarżonych zesłano w głąb Rosji. Wśród nich znajdował się Adam Mickiewicz.
To jemu filareci i filomaci zawdzięczają rozgłos i znaczące miejsce w historii Polski. Kary dotknęły także wykładowców wileńskiej uczelni. Czterech spośród nich, w tym Joachima Lelewela odsunięto od zajęć akademickich.
Wydał Jan Czubek. T. 1-5. (Archiwum Filomatów, cz. 1). Kraków 1913 Nakładem Akademii Umiejętności i Towarzystwa dla Popierania Wydawnictw Akademii. 21 cm, s. XIX, [1], 486; [4], 435; [4], 437; [4], 441; [4], 490, brosz. wydawnicza.
Więcej nie wyszło. Korespondencja tajnego stowarzyszenia studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego, powstałego z inicjatywy: Tomasza Zana, Adama Mickiewicza, Jana Czeczota, Franciszka Malewskiego, Onufrego Pietraszkiewicza, Józefa Jeżowskiego. W t. 3 luzem faksymilowe dwie karty z balladą "Romantyczność". Stan dobry.
Filomaci (gr. miłośnicy nauki) - tajne stowarzyszenie studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego, o celach społeczno-patriotycznych i samokształceniowych działające w latach 1817-1823. Tajne związki pojawiały się powszechnie w ówczesnej Europie. Powstawały w krajach niemieckich, Austrii, a nawet w Rosji. Było to odpowiedzią na porządek polityczny, jaki zbudowały w Europie kraje Świętego Przymierza, porządek, który nie uwzględniał niepodległościowych i narodowych interesów poszczególnych narodów oraz sprzeciwiał się liberalnym dążeniom. W dniu 1.10.1817 r. powstało w Wilnie Towarzystwo Filomatów - miłośników, przyjaciół nauki. Twórcami Filomatów byli m.in. Jan Czeczot, Józef Kowalewski, Onufry Pietraszkiewicz, Józef Jeżowski (prezes), Franciszek Malewski (syn rektora), Tomasz Zan i Adam Mickiewicz, należeli do związku także Jan Sobolewski - fizyk i matematyk, Kazimierz Piasecki - prawnik, Wincenty Budrewicz - matematyk, ks. Dionizy Chlewiński, Stanisław Kozakiewicz - prawnik, Ignacy Domeyko - matematyk i fizyk, Teodor Łoziński - matematyk i fizyk. Związek był zorganizowany na wzór wolnomularski. Filomaci zajmowali się także kształtowaniem osobowości, siły woli oraz umiejętności intelektualnych i literackich. W następnej kolejności skupili się na zagadnieniach narodowych. Postanowili pracować na rzecz odpowiedniego wychowania społeczeństwa i przygotowania go do walki z caratem. Celem tych działań miała być niepodległość Polski i wyzwolenie chłopów z poddaństwa. W 1820 r. zdecydowano się na utworzenie kolejnej organizacji. Był nią Związek Filaretów - tym razem przyjaciół cnoty i dzielności moralnej. W 1822 r. ukaz carski zakazał tworzenia jakichkolwiek tajnych związków. W rok później policja carska wpadła na trop tajnej organizacji działającej na Uniwersytecie Wileńskim. Do Wilna przyjechał Nikołaj Nowosilcow w celu przeprowadzenia śledztwa. Aresztowano stu kilkudziesięciu studentów. Przesłuchiwano także kadrę nauczycielską. Dwaj główni oskarżeni Tomasz Zan oraz Jan Czeczot zostali skazani na 12 i 6 miesięcy więzienia. Pozostałych dwudziestu oskarżonych zesłano w głąb Rosji. Wśród nich znajdował się Adam Mickiewicz.
To jemu filareci i filomaci zawdzięczają rozgłos i znaczące miejsce w historii Polski. Kary dotknęły także wykładowców wileńskiej uczelni. Czterech spośród nich, w tym Joachima Lelewela odsunięto od zajęć akademickich.