Proweniencja:
Obraz pochodzi z kolekcji Zygmunta Ziembickiego – krakowskiego przedsiębiorcy, który prowadził jedną z największych w Polsce firm w branży papierowo-technicznej. W latach 1910-1955 miał sklep papierniczy na Placu Mariackim 2 w Krakowie. Z czasem Ziembicki zgromadził imponującą kolekcję obrazów znanych mistrzów z Jackiem Malczewskim na czele. Zygmunt Ziembicki był zaprzyjaźniony z artystą, który został ojcem chrzestnym jego najstarszego syna.
Obrazy Jacka Malczewskiego – jak pisał Władysław Prokesch – zaludniają chimery, satyry i fauny. Adam Heydel mówił wręcz o „faunizmie“ Malczewskiego. Te fantastyczne istoty posiadają bowiem w metaforycznym języku artysty – wielkiego symbolisty, łączącego w jakże oryginalny sposób inspiracje z polskiej sztuki, tradycji i folkloru z motywami biblijnymi i mitologicznymi – szczególne znaczenie: Należący jednocześnie do świata natury i kultury faun, stojący na pograniczu duchowości ludzkiej i natury zwierzęcej, stawał się przedmiotem zainteresowania sztuki symbolicznej, akcentującej brak jakościowych różnic między zjawiskami fizycznymi i psychicznymi, jedność świata, który we wszystkich przejawach jest zarazem duchowy i materialny (K. Nowakowska-Sito, Między Wawelem a Akropolem. Antyk i mit w sztuce polskiej przełomu XIX i XX wieku, Warszawa 1996, s. 39).
Portret Stanisława Bryniarskiego (1829-1914) – krakowskiego malarza z pokolenia Jana Matejki i Artura Grottgera – jednego z ulubionych modeli Malczewskiego, ujęty w podobizny dwóch faunów, to opowieść artysty o ludzkiej egzystencji i sztuce. W pewien sposób dotyka także przyszłych losów samego autora.
Motyw konika polnego pojawia się niejednokrotnie w malarstwie Jacka Malczewskiego. Jest on interpretowany jako symbol nieśmiertelności. Przywołuje się tu mit o ukochanym bogini Eos – śmiertelniku Titonosie. Zeus, na prośbę Eos, obdarzył go nieśmiertelnością, jednak – nie wieczną młodością. Stąd, kiedy Titonos stał się niedołężnym starcem, tak wysechł i zgrzybiał, że został z niego jedynie głos, który zmienił się w szept przypominający ćwierkanie konika polnego, Eos zamieniła go w tego owada. W tym kontekście zapewne można interpretować także prezentowane dzieło. Oto rudowłosa panna Eiwass – ulubiona modelka artysty z tamtych lat - z wieńcem z kąkoli – polnych kwiatów obecnych w miłosnych pieśniach ludowych – to Eos. W tle, w sielankowym wiejskim pejzażu, widzimy fauna w miłosnym uścisku z wiejską dziewczyną – znak obecności Erosa. Jednak – biorąc pod uwagę figurę boga miłości oraz inne znaczenie kąkoli – kwiatów trujących – można zobaczyć w pięknej pannie Eiwass Tanatosa, powoli uśmiercającego pięknego owada. Tu kontekstem stanie się platoński mit, także przywoływany przez badaczy Malczewskiego. Platon w Fajdrosie przytacza opowieść o ludziach, którzy zachwycili się śpiewem Muz do tego stopnia, że całkowicie się zatracili, przestali jeść i zostali zamienieni w koniki polne. Platoński mit zawiera przestrogę przed zapamiętaniem się w zmysłowych i estetycznych doznaniach. W tym kontekście konika polnego możemy uznać również za symbol artysty wrażliwego na piękno świata i sztukę, który przeżywa ten świat i wyraża swoje emocje za pomocą zmysłów. Jego umieranie – jak pokazał to Maurice Maeterlinck w Ślepcach – to powolne wyłączanie zmysłów: wzroku, słuchu, czucia. Tętniący życiem świat, z jego pięknem i przyjemnościami, staje się coraz mniej dostępny, oddala się od starzejącego się i odchodzącego człowieka. Pozostają tylko wspomnienia, senne marzenia i wizje, zatarcie granicy między tym, co fantastyczne, a tym, co realne. Stąd wyrwany z codzienności, ubrany w surdut Bryniarski (wtedy już niedosłyszący, o czym wiemy z relacji Michaliny Janoszanki) jest umieszczony w baśniowym pejzażu. Towarzyszą mu dwa stare fauny – symbole związku miłości ze śmiercią, a zarazem uosobienie spełnionego, gotowego do odejścia artysty. Maleńki szkaplerz widoczny na piersi jednego z nich – jest symbolem wiary Malczewskiego, dla którego śmierć była ukojeniem, wizją odejścia w wieczność.
Artysta stworzył Konika polnego w dojrzałym wieku. W pewien sposób zawarta tu myśl okazała się prorocza; Malczewski dożył sędziwych lat, lecz pod koniec życia stracił wzrok, zaś ciało odmówiło mu posłuszeństwa.
Formy obrazowej tryptyku nierozdzielnie związanej ze sztuką symboliczną, użył Malczewski po raz pierwszy w 1901 r. Odtąd stosował ją na ogół (choć nie zawsze) do wyrażania treści dlań doniosłych, niemal o charakterze niemal sakralnym – pisała Agnieszka Ławniczakowa (Jacek Malczewski. Powrót 1854-1929. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, czerwiec-lipiec 2000, Warszawa 2000, s. 68). Niewątpliwe Konik polny, wielokrotnie wystawiany i wzmiankowany w literaturze, należy do ważnych w oeuvre Malczewskiego dzieł; widzimy tu sławnego „Konika polnego“ – pisał korespondent „Głosu Narodu“ w relacji z wystawy pośmiertnej artysty w 1929. Mocno też jest osadzony w twórczości artysty: dzieł zawierających ten motyw znajdziemy kilka. Najbliższą analogią będzie powstały w tym samym czasie tryptyk Muzyka (1906, Muzeum Narodowe w Warszawie), gdzie znajdujemy zarówno przedstawienie Eos z konikiem polnym, a także Titonosem – jako młodzieńcem oraz starcem – trzymającym maleńki szkaplerz, jak również – obraz Zmartwychwstanie (1900, Muzeum Narodowe w Poznaniu).
Tryptyk powstawał w latach 1903-1907. Najpierw artysta stworzył kwaterę środkową (1903), potem zaś – namalował wizerunki faunów (1907). Pewną ciekawostką jest fakt, że dwa inne przedstawienia faunów – namalowanych z tych samych modeli, niemniej – w odwrotnym upozowaniu – pojawiły się jako niezależne obrazy na aukcjach Agry (15 XII 2002, kat. 43; 18 III 2001, kat. 21).
Anna Tyczyńska wysunęła przypuszczenie, że mogą to być dwa skrzydła rozproszonego tryptyku. Nie można też wykluczyć, że pierwotnie były przeznaczone właśnie do Konika polnego.
Jakkolwiek większych trudności nie nastręcza identyfikacja modeli z kwatery głównej, mężczyzn pozujących do postaci faunów trudno jest rozpoznać. Szukać ich należy być może wśród znajomych artystów, których Malczewski w ten sposób portretował. Niewykluczone jednak – że wśród zwierzynieckich modeli, którzy w malarstwie Malczewskiego pojawiają się dość często; np. faun z rogami nad czołem to starzec w tle z Wizji (1902, wł. prywatna), czy z tryptyku Prawo, ojczyzna, sztuka (1903, Muzeum Narodowe we Wrocławiu).
Tryptyk ma bardzo ciekawą historię. Zygmunt Ziembicki nabył go od Józefa Lipczyńskiego, krawca, któremu Malczewski zapłacił tą pracą za swoje zamówienia. Taka praktyka nie jest niczym dziwnym: podobnie regulował rachunki, również u krawca, Stanisław Wyspiański. Warto też tu nadmienić, że dzieło jest widoczne na archiwalnych zdjęciach z otwarcia wystawy prac artysty w Pałacu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w 1939 r. (archiwum NAC, sygn. 1-K-4157-1, 1-K-4157-2).
Obraz wystawiany:
– Twenty-Fifth Annual International Exhibition of Paintings, Carnegie Institute, Pittsburgh, USA 1926;
– Pośmiertna wystawa dzieł Jacka Malczewskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie 1929;
– Jacek Malczewski 1855-1929, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1939;
– Malarstwo polskie XIX i XX w. Dzieła artystów nieżyjących, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1949;
– Jacek Malczewski 1855-1929, Muzeum w Zabrzu, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków-Zabrze 1961;
– Jacek Malczewski, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1968.
Obraz reprodukowany i wzmiankowany:
– Jacek Malczewski. Katalog wystawy monograficznej, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1968, poz. kat. 123, il. 129-131;
– Jacek Malczewski (1855-1929), katalog wystawy TPSP w Krakowie, 1939, s. 18, poz. kat. 187 (jako własność Zygmunta Ziembickiego);
– Jacek Malczewski 1855-1929, Muzeum Zabrze, TPSP Kraków, 1961 [kat. wystawy], poz. kat. 24;
– Malarstwo Polskie XIX-XX w. Dzieła artystów nieżyjących, TPSP w Krakowie [kat. wystawy] 1949, poz. kat. 46;
– Pośmiertna wystawa dzieł Jacka Malczewskiego w Muzeum Narodowym, [w:] „Głos Narodu“ 9 XI 1929, nr 301 (jako Konik polny – portret Bryniarskiego);
– Andrzej Jakimowicz, Jacek Malczewski i jego epoka, Warszawa 1970, s. 156;
– Andrzej Jakimowicz, Jacek Malczewski, Warszawa 1974, poz. kat. 98;
– Stanisław Jordanowski, Vademecum malarstwa polskiego w USA, Wrocław 1996, s. 71;
– Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Jacek Malczewski. Życie i twórczość, Kraków [2008] s. 38, il. s. 138-139.
FAUN, 1907
kwatera lewa – olej, tektura, 40,5 x 32,4 cm; sygn. l.d.: J Malczewski 1907
na odwrocie:
- centralnie pieczęć składu przyborów malarskich – firmy „Lefranc et Cie“: kotwica skrzyżowana z kaduceuszem w kartuszu (znak firmy Lefranc);
– przy dolnej krawędzi stempel: 6;
– p.d. nalepka składu przyborów malarskich Róży Aleksandrowicz w Krakowie, częściowo zdarta: ...ROWICZ
KONIK POLNY. PORTRET STANISŁAWA BRYNIARSKIEGO, 1903
kwatera środkowa – olej, płótno, 43,2 x 45,4 cm; sygn. l.d.: J Malczewski | 1903
na odwrocie:
– p.g. nalepka z okrągłą pieczęcią eksportową: DOUANE DE PARIS | BATIGNOLLES
FAUN, 1907
kwatera prawa – olej, tektura, 40,4 x 32,5 cm; sygn. p.g.: J Malczewski | 1907
na odwrocie:
– starty napis ołówkiem, na nim drugi napis ołówkiem: od Jacka Malczewskiego | Tryptyk ten za ubrania otrzymał | Krawiec Józef Lipczyński Rynek 32 | Kraków. W (...) po tym sprzedał | w roku 1919 Zyg. Ziembickie | mu w Krakowie. Wystawiony | na wystawie pub. Malczewskiego | w Pittsburgh Ins. | i Carnegiego. | [częściowo wymazane] swoim go | powiesił dokładnie | (...) z pyłu;
– centralnie pieczęć składu przyborów malarskich - firmy "Lefranc et Cie": kotwica skrzyżowana z kaduceuszem w kartuszu (znak firmy Lefranc); – przy górnej krawędzi stempel: 6;
– l.g. nalepka składu przyborów malarskich Róży Aleksandrowicz w Krakowie, częściowo zdarta: R. ALEKSANDROWICZ | KRAKÓW | PLAC MATEJKI 11 | SKŁAD PAPIERU I PRZY [BORÓW M] ALARSKICH
na ramie pięć nalepek – od lewej:
– nalepka (maszynopis): Zbiory Miejskie Krak. | Dzp. 43/44 | Dep. P. Zygmunta Ziembickiego;
– nalepka (druk, tusz): [RE] G. NO | CASE NO | CARNEGIE INSTITUTE, PITTSBURGH, PA., U.S.A. | TABLEAU La cigale | PEINTRE Jacek Malczewski | PROPRIÉTAIRE Zygmunt Ziembicki | ADRESSE Pologne, Cracovie, Acad. des Beaux Arts | Priere de coller avec soin deux étiquettes: l’une au châssis, l’autre au cadre;
– nalepka Muzeum Narodowego w Poznaniu (druk, maszynopis): AUTOR/ARTISTE Jacek Malczewski | TYTUŁ/TITRE Konik polny | tryptyk, 1903-1907 | WYSTAWA/EXPOSITION Monograficzna Jacka Malczew | skiego XI 1968-II. 1969 | NR CAT./ CAT NR 123;
– nalepka (druk, tusz): 271 | REG. NO. CASE NO [oł.]: 89-1 | CARNEGIE INSTITUTE, PITTSBURGH, PA., U.S.A. | TABLEAU La cigale | PEINTRE Jacek Malczewski | PROPRIÉTAIRE Zygmunt Ziembicki | ADRESSE Pologne, Cracovie, Acad. des Beaux Arts | [...] au cadre
– zdarta nalepka kolekcjonerska z czerwonym otokiem (tusz): 5 (...) | J (...)
na tzw. „zaplecku“ dwie nalepki:
– nalepka (druk, niebieski długopis): TOW. PRZYJACIÓŁ SZTUK PIĘKNYCH W KRAKOWIE | Autor Jacek Malczewski | Tytuł dzieła Tryptyk „Konik polny“ 1907 | Rodzaj dzieła olej-deska | Cena | Podpis autora (wł. Ziembicki);
– nalepka (druk, maszynopis): Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie | R. 1939. Nr 178. [pieczęć] 1688 | Autor [pieczęć] WYSTAWA JACKA MALCZEWSKIEGO | Adres | Dzieło Konik polny | Wykonanie ol., dykt. | cena ...
Proweniencja:
Obraz pochodzi z kolekcji Zygmunta Ziembickiego – krakowskiego przedsiębiorcy, który prowadził jedną z największych w Polsce firm w branży papierowo-technicznej. W latach 1910-1955 miał sklep papierniczy na Placu Mariackim 2 w Krakowie. Z czasem Ziembicki zgromadził imponującą kolekcję obrazów znanych mistrzów z Jackiem Malczewskim na czele. Zygmunt Ziembicki był zaprzyjaźniony z artystą, który został ojcem chrzestnym jego najstarszego syna.
Obrazy Jacka Malczewskiego – jak pisał Władysław Prokesch – zaludniają chimery, satyry i fauny. Adam Heydel mówił wręcz o „faunizmie“ Malczewskiego. Te fantastyczne istoty posiadają bowiem w metaforycznym języku artysty – wielkiego symbolisty, łączącego w jakże oryginalny sposób inspiracje z polskiej sztuki, tradycji i folkloru z motywami biblijnymi i mitologicznymi – szczególne znaczenie: Należący jednocześnie do świata natury i kultury faun, stojący na pograniczu duchowości ludzkiej i natury zwierzęcej, stawał się przedmiotem zainteresowania sztuki symbolicznej, akcentującej brak jakościowych różnic między zjawiskami fizycznymi i psychicznymi, jedność świata, który we wszystkich przejawach jest zarazem duchowy i materialny (K. Nowakowska-Sito, Między Wawelem a Akropolem. Antyk i mit w sztuce polskiej przełomu XIX i XX wieku, Warszawa 1996, s. 39).
Portret Stanisława Bryniarskiego (1829-1914) – krakowskiego malarza z pokolenia Jana Matejki i Artura Grottgera – jednego z ulubionych modeli Malczewskiego, ujęty w podobizny dwóch faunów, to opowieść artysty o ludzkiej egzystencji i sztuce. W pewien sposób dotyka także przyszłych losów samego autora.
Motyw konika polnego pojawia się niejednokrotnie w malarstwie Jacka Malczewskiego. Jest on interpretowany jako symbol nieśmiertelności. Przywołuje się tu mit o ukochanym bogini Eos – śmiertelniku Titonosie. Zeus, na prośbę Eos, obdarzył go nieśmiertelnością, jednak – nie wieczną młodością. Stąd, kiedy Titonos stał się niedołężnym starcem, tak wysechł i zgrzybiał, że został z niego jedynie głos, który zmienił się w szept przypominający ćwierkanie konika polnego, Eos zamieniła go w tego owada. W tym kontekście zapewne można interpretować także prezentowane dzieło. Oto rudowłosa panna Eiwass – ulubiona modelka artysty z tamtych lat - z wieńcem z kąkoli – polnych kwiatów obecnych w miłosnych pieśniach ludowych – to Eos. W tle, w sielankowym wiejskim pejzażu, widzimy fauna w miłosnym uścisku z wiejską dziewczyną – znak obecności Erosa. Jednak – biorąc pod uwagę figurę boga miłości oraz inne znaczenie kąkoli – kwiatów trujących – można zobaczyć w pięknej pannie Eiwass Tanatosa, powoli uśmiercającego pięknego owada. Tu kontekstem stanie się platoński mit, także przywoływany przez badaczy Malczewskiego. Platon w Fajdrosie przytacza opowieść o ludziach, którzy zachwycili się śpiewem Muz do tego stopnia, że całkowicie się zatracili, przestali jeść i zostali zamienieni w koniki polne. Platoński mit zawiera przestrogę przed zapamiętaniem się w zmysłowych i estetycznych doznaniach. W tym kontekście konika polnego możemy uznać również za symbol artysty wrażliwego na piękno świata i sztukę, który przeżywa ten świat i wyraża swoje emocje za pomocą zmysłów. Jego umieranie – jak pokazał to Maurice Maeterlinck w Ślepcach – to powolne wyłączanie zmysłów: wzroku, słuchu, czucia. Tętniący życiem świat, z jego pięknem i przyjemnościami, staje się coraz mniej dostępny, oddala się od starzejącego się i odchodzącego człowieka. Pozostają tylko wspomnienia, senne marzenia i wizje, zatarcie granicy między tym, co fantastyczne, a tym, co realne. Stąd wyrwany z codzienności, ubrany w surdut Bryniarski (wtedy już niedosłyszący, o czym wiemy z relacji Michaliny Janoszanki) jest umieszczony w baśniowym pejzażu. Towarzyszą mu dwa stare fauny – symbole związku miłości ze śmiercią, a zarazem uosobienie spełnionego, gotowego do odejścia artysty. Maleńki szkaplerz widoczny na piersi jednego z nich – jest symbolem wiary Malczewskiego, dla którego śmierć była ukojeniem, wizją odejścia w wieczność.
Artysta stworzył Konika polnego w dojrzałym wieku. W pewien sposób zawarta tu myśl okazała się prorocza; Malczewski dożył sędziwych lat, lecz pod koniec życia stracił wzrok, zaś ciało odmówiło mu posłuszeństwa.
Formy obrazowej tryptyku nierozdzielnie związanej ze sztuką symboliczną, użył Malczewski po raz pierwszy w 1901 r. Odtąd stosował ją na ogół (choć nie zawsze) do wyrażania treści dlań doniosłych, niemal o charakterze niemal sakralnym – pisała Agnieszka Ławniczakowa (Jacek Malczewski. Powrót 1854-1929. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, czerwiec-lipiec 2000, Warszawa 2000, s. 68). Niewątpliwe Konik polny, wielokrotnie wystawiany i wzmiankowany w literaturze, należy do ważnych w oeuvre Malczewskiego dzieł; widzimy tu sławnego „Konika polnego“ – pisał korespondent „Głosu Narodu“ w relacji z wystawy pośmiertnej artysty w 1929. Mocno też jest osadzony w twórczości artysty: dzieł zawierających ten motyw znajdziemy kilka. Najbliższą analogią będzie powstały w tym samym czasie tryptyk Muzyka (1906, Muzeum Narodowe w Warszawie), gdzie znajdujemy zarówno przedstawienie Eos z konikiem polnym, a także Titonosem – jako młodzieńcem oraz starcem – trzymającym maleńki szkaplerz, jak również – obraz Zmartwychwstanie (1900, Muzeum Narodowe w Poznaniu).
Tryptyk powstawał w latach 1903-1907. Najpierw artysta stworzył kwaterę środkową (1903), potem zaś – namalował wizerunki faunów (1907). Pewną ciekawostką jest fakt, że dwa inne przedstawienia faunów – namalowanych z tych samych modeli, niemniej – w odwrotnym upozowaniu – pojawiły się jako niezależne obrazy na aukcjach Agry (15 XII 2002, kat. 43; 18 III 2001, kat. 21).
Anna Tyczyńska wysunęła przypuszczenie, że mogą to być dwa skrzydła rozproszonego tryptyku. Nie można też wykluczyć, że pierwotnie były przeznaczone właśnie do Konika polnego.
Jakkolwiek większych trudności nie nastręcza identyfikacja modeli z kwatery głównej, mężczyzn pozujących do postaci faunów trudno jest rozpoznać. Szukać ich należy być może wśród znajomych artystów, których Malczewski w ten sposób portretował. Niewykluczone jednak – że wśród zwierzynieckich modeli, którzy w malarstwie Malczewskiego pojawiają się dość często; np. faun z rogami nad czołem to starzec w tle z Wizji (1902, wł. prywatna), czy z tryptyku Prawo, ojczyzna, sztuka (1903, Muzeum Narodowe we Wrocławiu).
Tryptyk ma bardzo ciekawą historię. Zygmunt Ziembicki nabył go od Józefa Lipczyńskiego, krawca, któremu Malczewski zapłacił tą pracą za swoje zamówienia. Taka praktyka nie jest niczym dziwnym: podobnie regulował rachunki, również u krawca, Stanisław Wyspiański. Warto też tu nadmienić, że dzieło jest widoczne na archiwalnych zdjęciach z otwarcia wystawy prac artysty w Pałacu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w 1939 r. (archiwum NAC, sygn. 1-K-4157-1, 1-K-4157-2).
Obraz wystawiany:
– Twenty-Fifth Annual International Exhibition of Paintings, Carnegie Institute, Pittsburgh, USA 1926;
– Pośmiertna wystawa dzieł Jacka Malczewskiego, Muzeum Narodowe w Krakowie 1929;
– Jacek Malczewski 1855-1929, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1939;
– Malarstwo polskie XIX i XX w. Dzieła artystów nieżyjących, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1949;
– Jacek Malczewski 1855-1929, Muzeum w Zabrzu, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków-Zabrze 1961;
– Jacek Malczewski, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1968.
Obraz reprodukowany i wzmiankowany:
– Jacek Malczewski. Katalog wystawy monograficznej, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1968, poz. kat. 123, il. 129-131;
– Jacek Malczewski (1855-1929), katalog wystawy TPSP w Krakowie, 1939, s. 18, poz. kat. 187 (jako własność Zygmunta Ziembickiego);
– Jacek Malczewski 1855-1929, Muzeum Zabrze, TPSP Kraków, 1961 [kat. wystawy], poz. kat. 24;
– Malarstwo Polskie XIX-XX w. Dzieła artystów nieżyjących, TPSP w Krakowie [kat. wystawy] 1949, poz. kat. 46;
– Pośmiertna wystawa dzieł Jacka Malczewskiego w Muzeum Narodowym, [w:] „Głos Narodu“ 9 XI 1929, nr 301 (jako Konik polny – portret Bryniarskiego);
– Andrzej Jakimowicz, Jacek Malczewski i jego epoka, Warszawa 1970, s. 156;
– Andrzej Jakimowicz, Jacek Malczewski, Warszawa 1974, poz. kat. 98;
– Stanisław Jordanowski, Vademecum malarstwa polskiego w USA, Wrocław 1996, s. 71;
– Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Jacek Malczewski. Życie i twórczość, Kraków [2008] s. 38, il. s. 138-139.