wymiary: 67.5 x 111 cm,
olej, sklejka

sygnowany l.d.: Wojciech Kossak | 1927



Obraz przedstawia żywiołową szarżę husarii w bitwie stoczonej pod Kircholmem (obecnie Salaspis, koło Rygi) 27 IX 1605 między Szwedami pod wodzą króla Karola IX a wojskiem polsko-litewskim dowodzonym przez hetmana litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, znakomitego stratega i taktyka. Szwedzi, mimo ogromnej przewagi liczebnej (ponad 11 tys. żołnierzy przeciwko niespełna 4 tys.), ponieśli wówczas druzgocącą klęskę, tracąc blisko 2/3 armii. Do zwycięstwa wojsk polsko-litewskich walnie przyczyniły się oddziały husarii, zwanej "najgroźniejszą jazdą świata".



Obraz jest autorską repliką Kircholmu, wielkiego płótna namalowanego w 1925 dla Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Narodowego w Warszawie (200 x 400 cm), które miało być jedną z cyklu dwunastu historycznych kompozycji, zamówionych u Kossaka w 1922 przez specjalny komitet powołany z inicjatywy dyrektora Muzeum, płka Bronisława Gembarzewskiego. Komitetowi przewodniczył gen. Józef Haller. Artyście nie dane było jednak w pełni zrealizować owego ambitnego zamierzenia; poza Kircholmem namalował jeszcze Sowińskiego na szańcach Woli (1922) oraz Grunwald (1931). Wszystkie te obrazy znajdują się dziś w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.



Przystępując do pracy nad Kircholmem Kossak wykonał zapewne rozliczne szkice kompozycyjne. Jednym z nich jest obraz o nieco odmiennej kompozycji, dat. 1925, który jako Szarża husarii pod Kircholmem wystawiony był w Agrze w 1991 (patrz: www.agraart.pl). Jednak ostatecznie artysta poszedł za sugestią Bronisława Gembarzewskiego, o czym pisał do żony: "na wiosnę będę Kircholm robił. /.../ Gembaś bardzo kompozycję uprościł, nie chce ani Szwedów, ani pejzażu, tylko samą husarię w ataku. Kompozycja ściśle figuralna, dla mnie łatwa nad wyraz". Obraz spotkał się z uznaniem i z czasem doczekał się kilku mniejszych replik autorskich. Pierwsza, powstała już w 1925 (125 x 215), znajduje się obecnie w Muzeum Historycznym we Wrocławiu, inna z 1929 (100 x 200 cm) jest własnością prywatną. W tym zespole mieści się także prezentowany obraz (por. m.in.: W.Kossak, Listy do żony i przyjaciół (1883-1942), oprac. K.Olszański), t. I, lata 1883-1907, Kraków 1985).