Wystawa w Pawilonie Polskim w pełni wpisuje się w myśl przewodnią Biennale: „Cudzoziemcy są wszędzie”. „Powtarzajcie za mną II” to audiowizualna instalacja wideo zrealizowana przez ukraiński kolektyw Open Group, pod kuratorską opieką Marty Czyż. Wystawa jest zbiorowym portretem świadków wojny trwającej w Ukrainie. Prezentowane prace wideo powstały w 2022 i w 2024 roku. Wszyscy ich bohaterowie to cywilni uchodźcy wojenni, którzy opowiadają o wojnie zapamiętanymi dźwiękami powstałymi w wyniku użycia broni, a następnie zapraszają publiczność do ich powtórzenia.
Twórczość członków Open Group opiera się na badaniach interakcji między ludźmi, artystami, sytuacją i przestrzenią. Ważnymi elementami ich prac są performatywność i współpraca z widzami i uczestnikami. Temat wojny pojawiał się w ich pracach wielokrotnie, odkąd w 2014 roku Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej rozpoczęły działania militarne na południowo-wschodnim obszarze Ukrainy. Projekty Open Group powstają w wyniku długotrwałego procesu, a tematy prac stale się między sobą przenikają.
W Wenecji artyści wykorzystali formułę karaoke. W tym wypadku akompaniamentem nie są jednak znane przeboje, lecz wystrzały, kanonady, wycie i wybuchy, a tekstem – opisy śmiercionośnej broni. Tak brzmi ścieżka dźwiękowa wojny. Zestawienie ze sobą prac z 2022 i 2024 roku pokazuje drastyczną ciągłość pamięci, a także zmiany technologiczne. Pierwsze wideo zostało nakręcone w obozie dla tzw. wewnętrznych uchodźców pod Lwowem. Druga praca była realizowana poza Ukrainą, w lokalizacjach, które dla uczestników są bezpiecznym miejscem. Jednak w dalszym ciągu, już poza zasięgiem maratonu syren alarmowych, dźwięki wojny pozostają dla nich częścią traumy i poszerzają symbolicznie granice jej zasięgu.
„Powtarzajcie za mną II” ukazuje wojnę jako doświadczenie zbiorowe, niezależne od wieku, pochodzenia, statusu zawodowego i społecznego, oddając głos świadkom i zwracając uwagę na indywidualne przeżywanie katastrofy. Publiczność może powtarzać za świadkami dźwięki broni, ucząc się języka ich doświadczenia, lub oddalić się w zaaranżowaną, bezpieczną przestrzeń baru karaoke. Nie jest to jednak zwykły bar, jaki znamy, ale instruktażowe miejsce karaoke zagrażającej nam, jeszcze bardziej militarnej przyszłości.
Autorzy projektu mówią: „To próba pokazania okrucieństwa wojny bez użycia drastycznych środków wizualnych. Uczestnikami wideo są cywile tymczasowo przesiedleni z różnych regionów Ukrainy do obozu dla uchodźców wojennych we Lwowie, dzielący się swoimi wspomnieniami i wiedzą na temat odgłosów wojny. Odtwarzając różne rodzaje broni, przeprowadzają oni swego rodzaju instruktaż karaoke, który przekazując proste sekwencje dźwiękowe, wciąż nie jest w stanie przekazać doświadczenia, które istnieje w pobliżu, doświadczenia, które stało się ceną za tę wiedzę”.
Na otwarciu pawilonu obecny był minister kultury i dziedzictwa narodowego Bartłomiej Sienkiewicz, który powiedział: „To był wybór wartości, zarówno zbiorowy, jak i w tej chwili instytucjonalny państwa polskiego. […] Obok nas umierają ludzie, ich rodziny chodzą po naszych ulicach. Ten mord trwa cały czas i do tego wszystkiego od obrony Ukrainy zależy bezpośrednio nasze bezpieczeństwo. […] W związku z tym, powtarzam, powierzenie tej wystawy ukraińskim artystom to wybór wartości”. Minister opowiedział, że spotkał się w pawilonie z brytyjską delegacją, która wyszła absolutnie wstrząśnięta. „Ona [wystawa] nikogo nie pozostawia obojętnym” - zaznaczył.
Kolektyw Open Group został założony w sierpniu 2012 roku we Lwowie przez sześciu ukraińskich artystów. Struktura grupy zmieniała się na przestrzeni lat; obecnie jej stałymi członkami są Yuriy Biley, Pavlo Kovach i Anton Varga. Zapraszają oni inne osoby, które dołączają do Open Group na czas realizacji projektów z ich udziałem. Praca kolektywu opiera się na badaniach interakcji między ludźmi i kontekstem przestrzeni, tworzącymi tak zwaną otwartą sytuację.
Ciekawostką jest, że artysta Ignacy Czwartos, który miał początkowo reprezentować Polskę w Wenecji, i tak się w Wenecji znalazł. Pod koniec roku 2023 nowopowołany minister kultury Bartłomiej Sienkiewicz odwołał wystawę Czwartosa, wybierając kolektyw ukraiński kuratorowany przez Martę Czyż. Artysta postanowił i tak udać się do Wenecji. Rolę kuratora jego wystawy pełni Piotr Bernatowicz, dyrektor Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski. Zmienił się jednak tytuł ekspozycji. Pierwotnie wystawa miała nosić tytuł: „Polskie ćwiczenia z tragiczności świata. Między Niemcami a Rosją”, a obecnie brzmi: „Polonia uncensored/Polonia bez cenzury. Piętnaście obrazów Ignacego Czwartosa.” Ekspozycję można zobaczyć w prywatnym domu Marka Buczkowskiego, Polaka mieszkającego w Wenecji.
Oprócz wystawy głównej i pawilonów państw, w całej Wenecji można również zobaczyć dziesiątki wystaw towarzyszących Biennale, w tym dwa ważne akcenty polskie:
>> „Andrzej Wróblewski (1927-1957). In the First Person” na Placu św. Marka w Wenecji
>> „Ewa Juszkiewicz: Locks With Leaves And Swelling Buds” w Palazzo Cavanis
Pawilon Polski na Międzynarodowej Wystawie Sztuki – La Biennale di Venezia
Wystawa: Powtarzajcie za mną II
Zespół autorski: Kolektyw Open Group
Kuratorka: Marta Czyż - historyczka sztuki, niezależna kuratorka, krytyczka
Komisarz: Bartłomiej Sienkiewicz - Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
20.04 – 24.11.2024
