„W wyniku II wojny światowej Polska straciła ponad pół miliona dzieł sztuki. Od wielu lat w sposób systematyczny staramy się odzyskiwać te dzieła. W tej chwili toczy się ponad 80 procesów restytucyjnych, które są na różnych etapach. Historia każdego z tych dzieł jest inna. Dzisiaj mamy do czynienia z idealnym podejściem do sprawy, ale też szczególną historią obrazu” - powiedział wicepremier, minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu prof. Piotr Gliński podczas uroczystości prezentacji i przekazania do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie straty wojennej.
Zaginiony w czasie wojny obraz olejny fińskiego malarza Alberta Edelfelta „Pod brzozami / Dzieci w lesie brzozowym nad fiordem Haiko” pochodzi z 1882 roku. Dzieło jest jedynym znanym dziełem Alberta Edelfelta w polskich muzeach. Prace malarza są obecnie bardzo cenione na świecie, zwłaszcza w Finlandii i Rosji.
Obraz pierwotnie należał do rodziny carskiej, z którą Albert Edelfelt był blisko związany. Do wybuchu I wojny światowej zdobił carską rezydencję myśliwską w Spale. W 1914 roku ewakuowano go do Rosji, skąd powrócił do Polski na mocy Traktatu Ryskiego i w 1923 roku został wpisany na inwentarz Państwowych Zbiorów Sztuki. Do początku II wojny światowej dzieło Edelfelta zdobiło letnią rezydencję Prezydenta RP, którą od 1922 roku był właśnie pałac w Spale. Wojenne losy obrazu pozostają nieznane. W pałacu w Spale w czasie wojny mieściło się Naczelne Dowództwo Wojskowe „Wschód” (Oberost). Kiedy w 1945 roku do miejscowości wkroczyła Armia Czerwona, rezydencja został obrabowana i doszczętnie spalona.
Obraz Alberta Edelfelta odnaleziony został w 2019 roku przez osoby prywatne na strychu drewnianego domu w Łodzi. Dzieło było zwinięte w rulon. Stan zachowania obrazu wskazywał na to, że płótno zostało niedbale wycięte z ram i zwinięte, a po jakimś czasie próbowano je rozprostować, nabijając na sztywne podłoże cienkimi gwoździkami bądź pinezkami. Następnie płótno zostało ponownie zwinięte, tym razem poprawnie, bo warstwą malarską ku górze, i opakowane w szary karton. W tej formie trafiło na strych, gdzie przeleżało wiele lat.
Państwo Katarzyna i Krzysztof Kaczmarkowie, którzy znaleźli obraz, dołożyli wszelkich starań, aby zabezpieczyć odnalezione dzieło i ustalić jego pochodzenie. W 2019 roku przekazali obraz w ręce profesjonalnego konserwatora oraz zwrócili się do resortu kultury z zapytaniem, czy dzieło nie jest poszukiwaną stratą wojenną.
Obraz Alberta Edelfelta jest drugą odzyskaną polską stratą wojenną z pałacu w Spale.
Albert Edelfelt (1854– 1905)
Był malarzem fińskim, wybitnym portrecistą, przedstawicielem realizmu, a także jednym z pierwszych artystów fińskich o międzynarodowej renomie. Urodził się w Parvoo. W 1869 roku rozpoczął studia artystyczne w Szkole Rysunkowej Fińskiego Towarzystwa Artystycznego. W latach 1871–73 był uczniem Adolfa von Beckera. Studiował też malarstwo historii w Akademii Sztuk Pięknych w Antwerpii (1873–74), a następnie w Paryżu w École Nationale des Beaux-Arts u Jean-Léona Gérôme’a (1874–78). W 1881 roku przebywał w Hiszpanii. Zasłynął przede wszystkim jako twórca przedstawień realistycznych i portrecista, tworzył też obrazy o tematyce historycznej i religijnej.
Źródło: informacja prasowa: Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu
Fot. Danuta Matloch
