Mieczysław Porębski (1921–2012) był wybitnym polskim krytykiem sztuki, teoretykiem, historykiem sztuki oraz eseistą. Jego bogaty dorobek intelektualny przyczynił się do rozwoju polskiej myśli o sztuce, zarówno w kraju, jak i za granicą. Znany ze swojej otwartości na nowatorskie podejścia i skłonności do interdyscyplinarnych analiz, Porębski wywarł głęboki wpływ na środowisko artystyczne, a jego analizy inspirowały twórców i krytyków sztuki przez dekady.
Droga zawodowa i twórczość
Porębski rozpoczął swoją karierę akademicką w Krakowie, studiując na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie szybko zyskał renomę jako młody, zdolny historyk sztuki. Jego zainteresowanie nie ograniczało się do jednej epoki ani stylu; analizował sztukę od renesansu po awangardę XX wieku. Porębski poświęcił wiele lat na zgłębianie wpływu, jaki przemiany społeczne i polityczne wywierają na sztukę, stając się czołowym specjalistą od analiz społeczno-kulturowych.
Jego najważniejsze prace to m.in. „Granica współczesności” (1966) oraz „Ikonosfera” (1972), które wpisały się na stałe do kanonu literatury teoretycznej w Polsce. W swoich esejach i książkach Porębski podkreślał, że sztuka współczesna nie może być rozpatrywana w oderwaniu od szerszego kontekstu kulturowego, co było odważnym podejściem w jego czasach.
Wpływ na polską krytykę sztuki i filozofię sztuki
Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów działalności Porębskiego była jego zdolność do patrzenia na sztukę jako na rodzaj komunikacji wizualnej, która oddziałuje na odbiorcę na wielu poziomach. W swoich publikacjach i wykładach rozwijał koncepcję „ikonosfery” – przestrzeni obrazów, która wpływa na sposób, w jaki człowiek postrzega rzeczywistość. To podejście inspirowało innych krytyków do szukania nowych dróg interpretacji obrazów i struktury komunikacyjnej sztuki.
Porębski zasłynął też ze swoich prób stworzenia modelu „świata przedstawionego” w sztuce, analizując obraz jako medium, które kształtuje naszą percepcję rzeczywistości. Według Porębskiego artysta nie tylko odzwierciedla świat, ale go współtworzy. Przełamywał granice pomiędzy literaturą, historią, filozofią i sztuką, tworząc teoretyczne podstawy pod przyszłe badania interdyscyplinarne.
Tadeusz Brzozowski, W księgarni
Wpływ na młode pokolenie
Porębski był także zaangażowany w działalność dydaktyczną. Jako profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i członek Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, kształtował pokolenia studentów, ucząc ich krytycznego podejścia do sztuki i inspirując do samodzielnego myślenia. Jego podejście – łączenie teorii z praktyką oraz zwracanie uwagi na kontekst społeczno-kulturowy – wywarło ogromny wpływ na studentów, którzy dziś sami są wybitnymi teoretykami i krytykami.
Dziedzictwo
Mieczysław Porębski to postać, która miała odwagę badać sztukę w szerokim kontekście społecznym, psychologicznym i filozoficznym, przełamując schematy i promując nowatorskie podejście do analizy dzieł. Jego spuścizna, widoczna w polskiej myśli o sztuce, pozostaje istotna i aktualna, a jego prace stanowią fundament polskiej historii sztuki współczesnej i teorii kultury.
Jego analiza sztuki jako procesu komunikacyjnego, sposobu kreowania nowej rzeczywistości i refleksji nad społeczeństwem na zawsze zmieniły polską krytykę artystyczną. Porębski pozostaje ikoną krytyki sztuki, której myśli i idee inspirują kolejne pokolenia badaczy i twórców.
Relacje z artystami
Mieczysław Porębski miał wyjątkowy talent do nawiązywania bliskich, twórczych relacji z artystami, dzięki czemu jego krytyka i teoretyczne refleksje były niezwykle trafne i autentyczne. W swoich relacjach z twórcami stawiał na dialog, co pozwalało mu lepiej rozumieć ich intencje, procesy twórcze oraz filozoficzne i emocjonalne podstawy ich sztuki. Jego otwartość na różne punkty widzenia sprawiała, że artyści cenili go jako nie tylko krytyka, ale też jako bliskiego przyjaciela i zaufanego doradcę.
Jednym z najważniejszych artystów, z którym Porębski zbudował silną więź, był Tadeusz Kantor – malarz, scenograf i reżyser, znany ze swojej awangardowej wizji sztuki. Porębski i Kantor spotkali się po raz pierwszy w Krakowie, a ich przyjaźń przekształciła się w fascynującą wymianę myśli na temat relacji między sztuką a rzeczywistością. Porębski był jednym z pierwszych krytyków, który dostrzegł rewolucyjny potencjał twórczości Kantora. Rozumiał jego prace nie tylko jako formalne eksperymenty, ale jako głęboką refleksję nad egzystencją, historią i pamięcią. Zaufanie, jakim darzył Porębskiego Kantor, było kluczowe dla ich współpracy; to dzięki temu Porębski mógł analizować jego twórczość na poziomie dostępnym dla nielicznych.
Tadeusz Kantor, Bez tytułu
Innym ważnym twórcą, z którym Porębski nawiązał inspirującą współpracę, był Jerzy Nowosielski. Ich relacja opierała się na głębokim szacunku i wzajemnym zrozumieniu. Nowosielski, znany z ikonicznych przedstawień inspirowanych sztuką prawosławną, znajdował w
Porębskim krytyka, który potrafił docenić jego duchowe podejście do malarstwa. Porębski potrafił uchwycić istotę prac Nowosielskiego –
transcendencję i refleksję nad sacrum – jednocześnie dostrzegając jego innowacyjne podejście do formy i koloru. Porębski inspirował artystę do poszukiwania nowych dróg ekspresji, wnosząc głębszy wgląd w duchową stronę jego prac.
Jerzy Nowosielski, Portret kobiety
Porębski blisko współpracował także z wieloma młodymi artystami, którym pomagał znaleźć swoje miejsce na scenie artystycznej. Chętnie angażował się w dyskusje, organizował wystawy i wspierał młode talenty, dając im możliwość rozwinięcia skrzydeł w duchu niezależności i artystycznej odwagi. Wielu z nich uznawało Porębskiego za mentora, który potrafił rozumieć ich zmagania i aspiracje, oferując wsparcie oraz cenne rady.
Jego relacje z artystami były pełne wzajemnego szacunku i zaufania, co wyróżniało go na tle innych krytyków sztuki. Porębski nie tylko interpretował dzieła artystów, ale także pozwalał im współuczestniczyć w dyskusji o ich sztuce, tworząc atmosferę otwartości i wzajemnego wpływu. Dla wielu twórców jego opinia miała ogromne znaczenie, gdyż widzieli w nim osobę, która rzeczywiście rozumie ich pracę i potrafi nadać jej odpowiedni kontekst teoretyczny. Relacje te przynosiły obopólne korzyści – artystom pomagały rozwijać się w swojej twórczości, a Porębskiemu pozwalały na poszerzenie swojej wizji sztuki i jej znaczenia w świecie.
Zapraszamy do zapoznania się z katalogiem aukcji "Kolekcja Anny i Mieczysława Porębskich - prace na papierze". Aukcja trwa w dniach 25 października - 5 listopada. Katalog znajduje się TUTAJ.
Fotografia u góry: Zbigniew Makowski, Fuit hic, 1972